تفسیر قرآن

البيان في تفسير القرآن، اثر فقيه شيعه معاصر آيت الله سيد ابوالقاسم خويي( متوفي 1371 ش ) است. اين كتاب از دو بخش تشكيل شده است .مقدمه اي در علوم قرآن و تفسير سوره حمد؛ با وجود توجه گسترده به بخش علوم قرآني اين اثر، متاسفانه بخش تفسيري آن چندان مورد توجه و ژرفكاوي هاي پژوهشي واقع نشده است .اين در حالي است كه به نظر مي رسد در اين بخش مباحث ارزشمندي از جهت محتوا و روش شناسي تفسير قرآن ارائه شده است؛
مقدّمه راه شناخت صحيح و كامل هر موضوعي، بهره گيري از منابع اطلاعاتي مطمئن است. فهم و تفسير درست آيات قرآن نيز منوط به بهره مندي از منابع تفسيري غني و اطمينان بخش است و در صورت بي توجهي به اين نكته، مفسّر به ورطه تفسير به رأي يا برداشت هاي ناروا خواهد افتاد و از بسياري نكات و مفاهيم ارزشمند قرآني، محروم مي ماند. در ميان منابع مختلف تفسير، منابع ادبي نقش و اهميت بسزايي در فهم درست و روا از آيات وحي به عهده دارند.
چکیده: آندرو ریپین (Anndrew Rippin ) از مشهور ترین قرآن پژوهان غربی معاصر و استاد تاریخ در دانشگاه ویکتوریا در کانادا است. وی مقالات چندی در قرآن پژوهی داشته و با برخی دائره المعارف های مشهور مانند EI و ER و EQ همکاری داشته است. ترجمه مقاله تفسیر وی را که در E2 (ویراست دوم دائره المعارف اسلام، جلد دهم، لیون، 2000) درج شده است، در پیش رو دارید. وی در این مقاله پس از بررسی اصطلاح تفسیر، به تلاشهای گوناگون برای دسته بندی تفاسیر بر حسب عناصر تأثیرگذار بر فرآیند تفسیری می پردازد؛
مقدمه قرآن كريم، معجزه آخرين پيامبر الهى حضرت محمد(صلی الله علیه و آله و سلم) است كه براى راهنمايى انسانها نازل گرديد. هر چند قرآن به زبان عربى واضح بر پيامبر اسلام فروفرستاده شد و حتى مردم به راحتى آن را درك می كردند و از آن بهره ها می بردند و در مواقعى كه هدف و مقصود يك آيه روشن نبود به آسانى از طريق پيامبر اکرم اين مشكل حل می گرديد. اما اين دوران طلايى ديرى نپاييد و پيامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) از بين مسلمانان رحلت كردند و آنان را با هزاران پرسش تنها گذارند.
چكيده اعتبار و كاربرد روايات تفسيرى همواره مورد بحث قرآن پژوهان بوده است. احاديث تفسيرى نزد امام خمينى قدس سره از منابع مهم و پركاربرد تفسيرى است. در انديشه ايشان، احاديث معصومان عليهم السلام داراى روحانيت و نورانيتى است كه در ديگر كلمات نيست. هرچند ايشان برخلاف عقيده شان درباره روايات فقهى، براى روايات تفسيرى حجّيتى قايل نيست، اما اين عدم حجّيت به معناى اسقاط روايات تفسيرى از درجه اعتبار و به كنار انداختن آنها نيست و از اين رو، از آن در روش تفسيرى خود بسيار استفاده كرده اند.
تاریخ تفسیر نشان می‌ دهد که بخش عمده‌ای از تفاسیر، مجموعه روایاتی است که از آنها به روایات تفسیری تعبیر می‌ شود.
گرچه ميان مفسران و قرآن پژوهان، در چگونگي کارايي روايات تفسيري و بهره مندي از آن در تفسير، گاه با تعابير به ظاهر ناسازگار روبرو هستيم، با اين حال، هيچ يک از مفسران، خود را از اين ميراث گرانقدر و يادگار بي همتاي اهل بيت(علیهم السلام) بي نياز ندانسته و هر يک به تناسب روش و ديدگاه خود، از آن بهره برده است. از اين رو چنين به نظر مي آيد که حفظ و نگهداري اين مجموع بي بديل و تلاش براي بهره گيري درست از آن، ضرورتي انکار ناپذير است.
فهم عمومی از قرآن در این گفتار به چهار مسئلۀ مهم؛ پیرامون تفسیر و فهم قرآن می پردازیم که توجه به آن ها به فهم ما در تفسیر قرآن بسیار کمک می کند:
تفسیر به رأی و خطرات آن تفسیر به رأی به این معنا است که انسان آرا و نظریاتی را به عنوان پیش فرض های تردید ناپذیر مورد قبول قرار داده، سپس به قرآن کریم مراجعه نماید تا بر اساس مفهوم آیات الهی بر نظریات خود مهر تأیید بزند.
معنای لغوی تفسیر تفسیر از ریشه “فسر” مصدر باب تفعیل است و لغت شناسان؛ معانی متعدّدی برای این واژه آورده اند که برخی از آنها عبارتند از: کشف مراد از لفظ مشکل[۱] ؛ کشف معنای لفظ و اظهار آن[۲] ؛ بیان نمودن معنای سخن[۳] ؛ بیان و تشریح معنا و لفظ آیات قرآن[۴] ؛ کشف معنای معقول[۵] ؛ اظهار معنای معقول[۶] ؛ بیان[۷] ؛ ابانه[۸] ؛ بیان و توضیح دادن شیء[۹] ؛ آشکار ساختن امر پوشیده[۱۰]؛ شرح قصه های مجمل قرآن کریم[۱۱]  و…