پل سرنوشت ساز

انسان ها، در هر سنّ و سالی باشند، دوره های سخت و آسان و تلخ وشیرینی را پشت سرگذاشته اند. اگر در سنّ و سال بالایی باشند، حوادث ناگوار و گوارای زندگی گذشته آنان بیش تر است. اما هر چه هست آنان مسافرانی هستند که زندگی خویش را از نقطه ای آغاز کرده و اکنون در وضعّیت موجود قرار دارند و این وضعّیت هم در حال تغییر و تحّول است؛ تا آینده چه پیش آید.

از مقامات تَبتُّل تا فنا      
پله پله تا ملاقات خدا 1
در ادامه راهی که در پیش داریم، می خواهیم سفر خوشی را آغاز کنیم، به پرواز در آییم، سرود بخوانیم، زمزمه کنیم، پر گشاییم و نام و نشان و راه و رسمی از «سر منزل مقصود» به دست آوریم.
آن جا که می خواهیم برویم، در قرآن کریم نام های متعّددی دارد: جنّة المأوی2، جنّات عَدن3، مقام امین4، دارالسّلام5، دارالحیوان6، جنّات النّعیم7، جنّة الخُلد8،جنّات فردوس9 و خلاصه آن جا با عنوان جنّت و بهشت، در قرآن 142 بار مطرح شده و نام های دیگری هم دارد.
همه افراد، در نهاد خویش، چنین خواسته ای را دارند و اهل ایمان هم سودای دستیابی به آن عالم جاویدانِ بدونِ رنج و ناراحتی را در سر می پرورانند. آنان هم که با بصیرت و عرفان به جهان هستی می نگرند و خود را پاک و صالح احساس می کنند، برای نجات از سختی ها و تلخی ها و پرگشودن به جهان نعمت ها و لذّت ها، با خوشحالی خواستار کنار رفتن «پرده و حجاب تن» هستند:
حجاب چهره جان، می شود غبار تنم
خوشا دمی که از آن چهره، پَرده بَر فکنم
چنین قفس، نه سرای چو من خوش الحانی است
روم به گلشن رضوان که مرغ آن چمنم 10

امّا، لازمه این سفر، فراهم کردن زاد و توشه تدارکات جدّی و عبور از روی آتش و پُلی خطرناک است که «صِراط» نامیده شده است.

پُل صِراط

پُل صِراط، چگونه است؟ چه جایی است؟ و چگونه از روی آن می توان عبور کرد؟ صراط، به معنای «راه» است خداوند در قرآن، 45 بار از «صراط مستقیم» سخن گفته، همگان را بدان فراخوانده و ما هر روز حدّاقل در نمازهای واجب 10 مرتبه از خدا می خواهیم که ما را به «صراط مستقیم» هدایت نماید.

صراط مستقیم، مسیر صحیح انسانیت است که همه انسان ها باید آن را برگزینند و در آن زندگی خویش را سامان بخشند، تا به عبور از «صراط قیامت» که استمرار و بازتاب «صراط مستقیم» دنی است، موّفق شوند.

مرادِ همه 45 آیه ای که در قرآن، «صراط مستقیم» را مطرح کرده اند، «صراط مستقیم» در دنیا است، که به «صراط قیامت» می انجامد. در چند آیه از آن ها هم می خوانیم: ای پیامبر! تو همه مردم را به «صراط مستقیم» دعوت می کنی؛ ولی آنان که به قیامت ایمان ندارند، از صراط مستقیم تجاوز می کنند و منحرف می شوند و به عذاب الهی گرفتار می گردند.11

ای کــه در دنیـا نـرفتـی، برصـراطِ مستقیـم
در قیامت بر صراطت؛ جای تشویش است وبیم
قلب زَر اندود، نستانند در بازارِ حشر
خالصی باید که بیرون آید از آتش سلیم12

امام حسن عسکری(علیه السلام) فرموده است: «صراط مستقیم، دو صراط است: یک صراط مستقیم دنیا و دیگری صراط آخرت. اما صراط دنیا آن راهی است که از حد گذشتن و زیادی روی نداشته و از کوتاهی و نارسایی هم پیراسته باشد و از موازنه و تعادل، به باطل و انحراف نمی گراید. اما صراط آخرت راهی است که افراد با ایمان بعد از عبور از آن به بهشت وارد می شوند و از نعمت های جاویدان خدایی برخوردار می گردند.» 13

بندند باز، بر سر دوزخ، پُل صــراط
هر کس از او گذشت، مقیم جنان شود
و آن کس که از صراط، بلغزید پای او
در خواری و عذاب اَبد، جاودان شود14

ویژگی های پُل صراط

آن طور که از قرآن کریم واحادیث استفاده می شود، پل صراط دو ویژگی کلّی و عمده دارد:

1. این پل بزرگ بر روی جهنّم کشیده شده و همه افراد برای ورود به بهشت؛ باید از روی آن عبور کنند. 15 بنابراین، همه افراد پس از وارد شدنِ ابتدایی و موقّت به دوزخ، در صورت عبور از آن می توانند وارد بهشت شوند.

خداوند در قرآن فرموده: «هیچ کس از شما نیست جز این که وارد دوزخ می شوید و این یک فرمان حتمی پروردگار تو است، سپس افراد با تقوا را از آن محیط نجات می دهیم و از آتش بیرون می بریم و ستمکاران را در حالی که از ناتوانی به زانو در آمده اند، در آتش وا می گذاریم.» 16

امام جعفر صادق در تفسیر آیه «پروردگار تو در کمین گاه است و اعمال مردم را می بیند و می شنود» 17 فرمود: «مرصاد، پُلی است در صراط که هر بنده ای که حقّ مظلومی برگردن او باشد، از آن جا نخواهد گذشت.»18

2. درباره این پُل که روی جهنّم کشیده شده و همه افراد باید از آن عبور کنند تا داخل بهشت شوند، پیامبر اسلام فرموده است:

الصّراطُ ادَّقُ مِنَ الشّعر وأحَدُّ مِنَ السَّیفِ وَأظلَم مِنَ اللَّیلِ.19
«صراط، از مو باریک تر، از شمشیر برنده تر و از شب، ظلمانی تر است.

حال، از روی چنین پُلی با این خصوصیات، چگونه می توان عبور کرد؟
برای کسانی که در دنیا و زندگی خویش، در بحران های خطرناک و لغزنده، در طوفان شهوت ها و تمایلات نفسانی و بر سر دوراهی دین داری و انحراف، از صراط مستقیم و راه حق نلغزیده اند، عبور از «پل صراط» کار مشکلی نیست و همان طور که در دنیا نلغزیده و آلوده به گناه نشده اند، از آن پل باریک و خطرناک هم به راحتی عبور خواهند کرد.

صراط راست، که داند در آن جهان رفتن
کسی که خود کند این جا، به راست رفتار 20

آری، اهل ایمان در پرتو مقام معنوی خویش چنان مشمول عنایت خداوندی قرار می گیرند که از طرفی قوّت و قدرت فوق العاده ای پیدا می کنند و از طرف دیگر، به بیان پیامبر همان طور که آتش سوزان «نمرودی» برای حضرت ابراهیم خلیل سرد و سالم و بی خطر شد،21 برای آنان نیز هم چنین حالتی را پیدا می کند.

سرعت عبور

ابن مسعود، در تفسیر آیه «همه مردم وارد آتش دوزخ می شوند و... 22» از پیامبر روایت می کند: «افرادی که از پل صراط می گذرند و بیرون می آیند، سرعت عبور آنان به حسب تفاوت و مراحل عمل صالح آن ها در دنیا ، متفاوت است. گروهی به سرعت برق، عدّه ای به سرعت باد، برخی به سرعت دویدن اسب و بعضی نیز به سرعت حرکت و راه رفتن عادّی، از پل صراط عبور می کنند.» 23

نکته مهم تر، حرکت و زبان گشودن خیلی از عناصر جهان آخرت است که بر این اساس پیامبر فرموده است: «روز قیامت، آتش به مومن می گوید: هر چه زودتر از کنار من بگذر، زیرا نور تو، شعله مرا فرو می نشاند.»24

بگذر ای مومن که نورت می کُشد     آتشم را چون که دامن می کَشد

نویسنده : احمد صادقی اردستانی

پی نوشت:

1. مثنوی معنوی، یعنی انسان باید پلّه های نردبانِ رسیدن به خدا را یک یک بپیماید و اولین پلّه، «تبتل» یعنی توبه است و آخرین پلّه، فانی شدن در خدا است.
2. سوره نجم، آیه 15.
3. سوره رعد، آیه 23 (و 11 مورد دیگر).
4. سوره دخان، آیه 51.
5. سوره انعام، آیه 127.
6. سوره عنکبوت، آیه 64.
7. سوره یونس، آیه 10.
8. سوره فرقان، آیه 15.
9. سوره کهف، آیه 107.
10. دیوان حافظ، ص 216، چاپ حافظ نوین.
11. سوره مومن، آیه 73 تا 75.
12. متن کامل دیوان شیخ اجلّ سعدی، ص 793.
13. معانی الاخیار، شیخ صدوق، ص 33.
14. متن کامل دیوان شیخ اجل سعدی، ص 868.
15. تفسیر نور الثقلین، ج 5، ص 572.
16. سوره مریم، آیه 71 و 72.
17. سوره فجر، آیه 14.
18. اصول کافی، ج 2، ص 331؛ تفسیر نورالثقلین، ج 2، ص 331، ج 5، ص 573.
19. علم الیقین، ص 969؛ تفسیر نور الثقلین، ج 5، ص 572.
20. سعدی شیرازی.
21. سوره انبیاء، آیه 69. نیز ر. ک: تفسیر نور الثقلین، ج 3، ص 354.
22. سوره مریم، آیه 71 و 72.
23. تفسیرالدر المنثور، ج 4، ص 281؛ نور الثقلین، ج 3، ص 353.
24. نور الثقلین، ج 3، ص 354.
25. مثنوی معنوی، دفتر چهارم، ص 391.