از آنجا كه ذكر پاره اى از آيات الهى و اسرار آفرينش در سرار جهان و در وجود خود انسان، كمك به معرفة اللّه و شناخت عظمت عالم آفرينش كه فعل خدا است مى كند، گهگاه در لابه لاى آيات قرآن، به اين مسائل اشاره شده و پرده از روى امورى كه تا آن زمان از همه دانشمندان عالم مخفى و پنهان بوده، برداشته است.
از جمله این آیات، اشاره هایی به نزول باران و تگرگ است که خود بیانگر فوق بشری والهی بودن قرآن شریف است. در آيه 43 سوره نور مى خوانيم: (أَلَمْ تَرَ أَنَّ اللهَ يُزْجِى سَحَاباً ثُمَّ يُؤَلِّفُ بَيْنَهُ ثُمَّ يَجْعَلُهُ رُكَاماً فَتَرَى الْوَدْقَ يَخْرُجُ مِنْ خِلاَلِهِ وَيُنَزِّلُ مِنَ السَّمَاءِ مِنْ جِبَال فِيهَا مِنْ بَرَد فَيُصِيبُ بِهِ مَنْ يَشَاءُ وَيَصْرِفُهُ عَنْ مَنْ يَشَاءُ يَكَادُ سَنَا بَرْقِهِ يَذْهَبُ بِالاَْبْصَارِ): «آيا نديدى كه خداوند ابرهايى را به آرامى مى راند، سپس ميان آنها پيوند مى دهد، و بعد آن را متراكم مى سازد؟! در اين حال، مى بينى كه (دانه هاى) باران از لابه لاى آن خارج مى شود; و از آسمان ـ از كوههايى در آن (ابرهايى به شكل كوه) ـ دانه هاى تگرگ نازل مى كند، و هر كس را بخواهد بوسيله آن زيان مى رساند، و از هر كس بخواهد اين زيان را برطرف مى كند; نزديك است درخشندگى برق آن (ابرها، بينايى) چشمها را ببرد!».
در اين آيه تعبيرات مختلفى وجود دارد كه در گذشته دقيقاً معلوم نبوده است.
«يُزْجى» از ماده ازجاء در اصل به معناى هُل دادن يا راندن ملايم و آرام است. راغب در مفردات مى گويد: «تِزْجِيَه به معناى راندن براى مرتب و رديف ساختن است، و قرآن مجيد در مورد حركت كشتى ها به وسيله بادها در دريا اين واژه را به كار برده است».1
«رُكام» (بر وزن غلام) به معناى اشيايى است كه روى هم متراكم شده است.
«وَدْق» (بر وزن شرق) به عقيده جمعى از مفسران به معناى دانه هاى باران و به عقيده بعضى ديگر، به معناى برق است.
«بَرَد» (بر وزن سبد) تگرگ و دانه هاى يخ بسته باران است و در اصل از ماده بَرد (بر وزن سرد) و به معناى سردى و برودت است، و چون دانه هاى تگرگ هم خودش سرد است و هم مايه برودت و سردى زمين مى شود، اين واژه بر آن اطلاق شده است.2
«جِبال» جمع جَبَل، به گفته معجم مقاييس اللّغة به معناى تجمع شئ توأم با ارتفاع است همين معنا در التحقيق نيز آمده است. بنابراين جَبَل تنها به معناى كوه هاى سنگ و شن نيست; بلكه هر توده عظيم به هم انباشته مرتفع را در زبان عرب، جَبَل مى گويند.
با توجه به آنچه گفته شد به آيه باز مى گرديم، آيه فوق مى گويد: «خداوند از كوه هايى كه در آسمان است دانه هاى تگرگ نازل مى كند».
هيچ كس در آن عصر و زمان به دقت نمى دانست كه ابرها در آسمان به صورت كوه هايى، با ارتفاعات متفاوت است كه ما قاعده آن را مى بينيم; زيرا تمام ابرها را به صورت يك صفحه گسترده در آسمان مشاهده مى كنيم اما هنگامى كه با هواپيما به فراز ابرها برويم، ابرها را به صورت كوه ها و درّه ها و پستى ها و بلندى هايى مانند آنچه در سطح زمين است مشاهده مى نماييم و به تعبير ديگر سطح بالاى ابرها هرگز صاف نيست و همانند سطح زمين داراى ناهموارى هاى فراوان، و حتّى در بسيارى از موارد به صورت كوه روى هم انباشته شده است.
اين نكته دقيق را كه بر اثر پيشرفت علوم به اثبات رسيده نيز مى توان بر اين معنا افزود تا مفهوم جبال (كوه ها) در آيه روشن تر شود.
يكى از دانشمندان در تحليل خود، سخنى دارد كه خلاصه اش اين است: در آيه مورد بحث، ابرهاى بلند به كوه هايى از يخ تعبير شده; زيرا دانشمندان در پروازهاى هوايى خود به ابرهايى برخورد كرده اند كه متشكل و مستور از سوزن هاى يخ است كه درست عنوان كوه هائى از يخ بر آنها صادق است عجب اين كه يكى از دانشمندان شوروى سابق در تشريح بعضى از ابرهاى رگبارى چندين بار از آنها به عنوان كوه هايى از برف، يا كوه هاى ابر ياد كرده است.
اينها همه از يك سو، از سوى ديگر دانشمندان معاصر درباره چگونگى توليد تگرگ در آسمان چنين مى گويند: دانه هاى باران از ابر جدا مى شود، و در قسمت فوقانى هوا به جبهه سردى برخورد مى كند و يخ مى زند; ولى در آن حال بسيار كوچك است; سپس طوفان هاى شديدى كه در آن منطقه حكم فرما است، اين دانه ها را مجدداً به بالا پرتاب مى كند و بار ديگر اين دانه ها به داخل ابرها فرو مى رود و لايه ديگر از آب به روى آن، مى نشيند كه به هنگام جدا شدن از ابر مجدداً يخ مى بندد، و گاه اين موضوع چندين بار تكرار مى شود، تا زمانى كه تگرگ به اندازه اى درشت شود كه ديگر طوفان نتواند آن را به بالا پرتاب كند يا اين كه طوفان موقتاً آرام گيرد; اينجا است كه راه زمين را پيش مى گيرد و بدون مانع به طرف زمين حركت مى كند، و گاه به اندازه اى درشت و سنگين است كه خساراتى به مزارع و باغ ها و حيوانات و حتى انسان ها وارد مى سازد.3
از اينجا روشن مى شود كه به وجود آمدن تگرگ هاى درشت و سنگين درصورتى امكان پذير است كه كوه هاى ابر بر فراز آن، متراكم گردند تا هنگامى كه بادهاى شديد دانه يخ زده تگرگ را به ميان آن پرتاب مى كنند مقدار بيشترى آب به خود جذب كند و سنگين شود. به اين ترتيب كوه هاى ابر، منبع قابل ملاحظه اى براى تكوّن تگرگ هاى درشت كه در آيه به آن اشاره شده محسوب مى شود و اگر اين كوه ها همان توده هاى ذرّات يخ باشد مسأله روشن تر مى گردد.
مفسران براى جمله (و ينزّل من السّماء من جبال فيها من برد) دو تفسير قائل شده اند كه از نحوه تركيب آيه سرچشمه مى گيرد، گاه گفته شده كه جار و مجرور در «مَن برد» متعلق به «يُنزّلُ» است و در حكم مفعول است يعنى خداوند دانه هاى تگرگ را از كوه هايى كه در آسمان است نازل مى كند ـ در اينجا كوه ها به صورت مطلق ذكر شده ـ و گاه گفته اند كه اين جار و مجرور متعلق به فعل محذوف است و توصيف براى «جبال)» محسوب مى شود بنابراين معناى آيه چنين مى شود: خداوند از كوه هاى يخ كه در آسمان است تگرگ ها فرو مى فرستد ـ طبق اين تفسير مفعول «ينزّل» محذوف است و از كلام فهميده مى شود ـ و در هر دو تفسير، اعجاز علمى قران طبق شرحى كه در بالا داديم روشن است چرا كه در يكى سخن از كوه هاى يخ، و در ديگرى سخن از كوه هاى ابر است، كه هر دو در آن زمان ناشناخته بوده است.
تنها سؤالى كه در اينجا باقى مى ماند، اين است كه چرا قرآن مجيد روى سخن را در اينجا به پيامبر(صلى الله عليه وآله) كرده و مى گويد: (اَلَمْ تَرَ): «آيا نديدى؟» در حالى كه مى دانيم اين مطلب در آن زمان هرگز قابل رؤيت نبود و تنها در عصر ما از طريق پرواز با هواپيما قابل رؤيت است.
پاسخ اين سؤال روشن است; زيرا (اَلَمْ تَرَ) و جمله هاى شبيه به آن، به معناى «اَلَمْ تَعْلَم» (آيا نمى دانى؟) مى باشد; لذا با اين كه پيامبر (صلى الله عليه وآله) در عام الفيل (سال هجوم لشگر ابرهه به مكّه) متولد شد و در آن صحنه حضور نداشت، قرآن مى گويد: (أَلَمْ تَرَى كَيْفَ فَعَلَ رَبُّكَ بِأَصْحَابِ الْفِيلِ): «آيا نديدى پروردگارت با فيل سواران (لشكر ابرهه كه براى نابودى كعبه آمده بودند) چه كرد؟!»(سوره فيل، آيه 1).