برخی از كسانی كه به آداب و رسوم گذشته سخت پایبندند، تصوركرده اند كه رسم‌الخط مصحف به دستور خاص پیامبر(ص) به همین گونه و شكل فعلی تدوین شده است و نویسندگان اولیه دخالتی در نحوه نوشتن كلمات نداشته اند و در پس این ناهنجاریهای نوشتاری، سری پنهان و حكمتی نهفته است كه جز خدا، كسی ازآن آگاه نیست.
ابن المبارك از شیخ و استاد خود، عبدالعزیز الدباغ نقل می كند كه او گفته است: «رسم الخط قرآن سری از اسرار خداوند است و تعیین آن از پیامبر(ص) است آن حضرت دستور داده است كه قرآن را به این شكل بنویسند و نویسندگان برآن چه از پیامبر(ص) شنیده اند، هیچ نیفزوده اند و از آن هم چیزی نكاسته اند گوید: صحابه ودیگران به اندازه سر مویی در رسم الخط مصحف دخالت نداشته اند و آن، صرفا توقیفی و تعیین شده از جانب پیامبر(ص) است اوست كه فرموده به این شكل تدوین شود، جایی با الف زاید و جایی بدون الف، آن را بنویسند زیرا اینها اسراری است كه عقل ها بدان راه نمی برد و سری از اسرار خداست كه خاص كتاب عزیزاوست، نه دیگر كتاب های آسمانی همان گونه كه نظم قرآن معجزه است، رسم الخط آن نیز معجزه می باشد عقل ها چگونه به سر آوردن الف در «مائه» و حذف آن از «فئه» و اضافه كردن «یا» به «باید» و «بایكم» و نوشتن آن ها به صورت «بایید» و «باییكم» پی می برد و یا چگونه می توان فهمید كه چرا در كلمه «سعوا» در سوره حج با الف نوشته می شود، ولی همین كلمه در سوره سبا بدون الف «سعو» نوشته می شود باز چرا كلمه «عتوا» در هرجا كه باشد با اضافه الف و تنها در سوره فرقان، بدون الف و به صورت «عتو» نوشته می شود؟
و از همین قبیل است سر زیادت الف در «آمنوا» و حذف آن از «باؤ» و «جاؤ» و «تبوؤ» و «فاؤ» در سوره بقره تمام این هااسرار الهی و اغراض حكمت آمیز پیامبر(ص) است كه بر مردم پوشیده می باشد، زیرا این ها اسرار باطنی است كه جز از طریق موهبت الهی، قابل درك نیست و مانندالفاظ و حروف مقطعه ای است كه در اوایل سور است و دارای اسراری بزرگ ومعانی بسیاری است كه بیش تر مردم بدان اسرار پی نمی برند و چیزی از معانی الهی كه بدانها اشاره شده، درك نمی كنند و رسم الخطی كه در قرآن به كار رفته از همین قبیل است».1
برخی تلاش كرده اند تا اسرار این نحو از رسم الخط را كشف كنند لذا با تكلف آشكار اظهار نظرهایی كرده اند مثلا تصور كرده اند كه زیادت الف در «لا ذبحنه» دلالت برآن دارد كه ذبح واقع نشده است و زیادت «یا» در «و السما بنیناها بایید» 2 برای اشاره به تعظیم قدرت الهی است كه به وسیله آن، آسمان را بنا نهاده است و باهیچ قدرت و نیروی دیگر مشابهت ندارد و این به مقتضای این قاعده معروف است كه «زیاده المبانی تدل علی زیاده المعانی».3
ابوالعباس مراكشی معروف به ابن البنا (متوفای 721) در كتاب خود «عنوان الدلیل فی مرسوم التنزیل» به تفصیل در این زمینه توضیح داده است او تشریح كرده كه وضعیت این حروف در خط، بر حسب اختلاف و چگونگی معانی كلمات است كه از اسرار و حكمت های پنهانی حكایت دارد از جمله این حكمت ها توجه به عوالم غیب و شهود و مراتب وجود و مقامات است در ذیل گزیده ای از گفته های اورا می آوریم كه نشان دهنده میزان غلو و مبالغه او درباره رسم الخط می باشد:
1. اضافه كردن الف در «لا ذبحنه» برای توجه دادن به این معنا است كه ذبح ازعذابی كه در صدر آیه ذكر شده شدیدتر است «لا عذبنه عذابا شدیدا اولا اذبحنه».4
2. الف در «یرجوا» و «یدعوا» اضافه شده است تا برآن دلالت كند كه فعل به علت در برداشتن ضمیر فاعل، از اسم سنگین تر است ازاین رو وقتی فعل را خفیف وسبك به حساب می آورند، هرچند كه جمع باشد، الف آن حذف می شود مانند «سعو فی ایاتنا معاجزین»5 زیرا سعی در این جا سعی باطل است و ثبوتی درعالم وجود ندارد.
3. در آیه «كامثال اللؤلؤا المكنون»6 الف بعد از همزه اضافه شده است تا برسفیدی و جلای آن نسبت به مروارید غیر مكنون و غیر پوشیده دلالت داشته باشد، لذا در آیه «كانهم لؤلؤ» 7 الف اضافه نشده است.
4. الف در «مائه» اضافه شده ولی در «فئه» نیامده است زیرا «مائه» مشتمل بركثرت از نظر دو رتبه آحاد و عشرات است.
5. در آیه «وجی یومئذ بجهنم»8 الف اضافه شده و به صورت «وجائ یومئذ» نوشته شده تا دلیل برآن باشد كه این مجی و آمدن آشكار است.
6. در «ساوریكم ایاتی»9 واو اضافه شده است تا برآن دلالت كند كه عالم وجود در بالاترین مرتبه وضوح است.
7. در آیه «و السم بنیناها بایید»10 یا اضافه شده است تا تفاوت آن را با «الایدی» كه جمع «ید» است، نشان دهد زیرا منظور در آیه، ید به معنای دست نیست، بلكه منظور قدرت و قوتی است كه خداوند به وسیله آن آسمان را بناكرده است این قدرت و قوت برای ثبوت در وجود، سزاوارتر از «الایدی» جمع «ید» است و به همین مناسبت «یا» به آن اضافه شده است.
8. واو از آیه «سندع الزبانیه» 11 ساقط شده برای این كه در آن سرعت فعل واجابت شعله جهنم و شدت عمل مقصود است.
9 واو از «و یدع الا نسان بالشر» 12حذف شده تا برآن دلالت كند كه انجام كاربد و شر برای انسان آسان است و انسان در انجام شر سرعت به كار می برد، هم چنان كه در انجام كار خیر سستی می ورزد.
10 در سوره بقره آیه 247 كلمه «بسطه» با سین و در آیه 69 از سوره اعراف باصاد نوشته شده است، زیرا با سین به معنای سعه جزئی و با صاد به معنای سعه كلی است.13
دكتر صبحی صالح در این زمینه می گوید: «تردیدی نیست كه این مطالب، غلو ومبالغه ای است درباره تقدیس رسم الخط مصحف عثمانی و تكلفی است كه ما فوق آن تصور نمی شود، زیرا از منطق دور است كه رسم الخط را امری توقیفی و با دستورپیامبر(ص) بدانیم و یا تصور كنیم كه مشتمل بر اسراری است، همان گونه كه فواتح برخی از سور دارای اسرار است هیچ موردی برای مقایسه رسم الخط با حروف مقطعه اوایل سور كه قرآن بودن آن ها به تواتر ثابت است، وجود ندارد این هااصطلاحاتی است كه نویسندگان آن زمان منظور كرده اند و عثمان نیز با این اصطلاحات موافقت كرده است»14
علامه ابن خلدون می گوید: «برخی از افراد ناآگاه گمان كرده اند كه صحابه صنعت خط را به خوبی و به طور كامل می دانسته اند و برخی از نوشته های آنان كه مخالف قواعد است، از روی حكمت و علتی بوده است اینان در مورد زیادت الف در «لااذبحنه» می گویند برای توجه به عدم وقوع ذبح است و در زیادت یا در «بایید» معتقدند كه به منظور جلب توجه بر كمال قدرت الهی است و از این قبیل مطالب كه هیچ اصلی ندارد، جز گفتاری بدون دلیل كه قابل توجیه نیست»15.
عجیب تر آن كه محمد طاهر الكردی، در آستانه قرن پانزدهم هجری، به قهقرابازگشته و درباره رسم الخط مصحف عثمانی، به مبالغه و غلوی فاحش دچارگردیده و پس از بیان برخی از ناهنجاری های رسم الخط عثمانی و تناقضات موجود در آن گفته است: «بر ماست كه بدانیم چرا نویسندگان اولیه مصحف، قواعد صحیح كتابت را رعایت نكرده و چرا در نوشتن مصحف روش واحدی را در پیش نگرفته اند؟
این سؤالی است كه باید كسانی كه به امر عثمان مصحف را نوشتند، پاسخ گویند اما آنان در خاك آرمیده اند و ازاین رو دانشمندان گفته اند: رسم الخط مصحف، سری از اسرار است كه هیچ كس از آن آگاه نیست گوید: گمان سهو و خطا و جهل به اصول كتابت درباره آنان به خود راه ندهید كه این خیال باطلی است مااعتقاد قطعی داریم كه صحابه قواعد املا و كتابت را آن گونه كه باید می دانسته اند وما بر این گفته سه دلیل استوار داریم:
اول: علامه آلوسی در تفسیر خود، به نام روح المعانی می گوید ظاهرا صحابه رسم الخط را به خوبی می دانسته و به قواعد كتابت آگاه بوده اند جز این كه آنان دربرخی از موارد، به عمد و از روی حكمت و فلسفه ای، بر خلاف این قواعد چیزی نوشته اند.
دوم: آنان با پادشاهان و امیران مكاتبه می كردند و ناچار باید كتابت را به خوبی دانسته باشند.
سوم: در عهد عثمان بیش از یك ربع قرن از اشتغال مردم جزیره العرب به امركتابت و نوشتن گذشته بود آیا معقول است كه صحابه در این مدت طولانی، كتابت را به درستی فرا نگرفته باشند؟».16
گفته علامه ابن خلدون كه «به خیال بافی های این ناآگاهان توجه نكنید» ما را ازدادن پاسخ به این قبیل بیهوده گویی ها بی نیاز می كند ابن خطیب در رد این گونه گمان های بی پایه بیانی مفصل دارد كه خلاصه ای از آن را نقل می كنیم:
گوید: جعبری در ضمن سخن خود درباره ناهنجاری های مصحف می گوید: «بزرگ ترین فایده آن، این است كه مانع اهل كتاب از قرائت مستقیم قرآن است».
ابن خطیب اضافه می كند: «یكی از بزرگان قرا سخنی این چنین بی اساس می گوید و با چنین سخنی، طرفداران لزوم وجود اغلاط در قرآن را تایید می كنند درحالی كه بطلان و بی پایگی این سخن روشن است و در قرآن آیات بسیاری است كه طرف خطاب آن اهل كتابند و آنان را به سوی ایمان می خواند بنابراین چگونه آنان از تلاوت قرآن منع می شوند؟!».
او سپس می گوید: «زشت ترین گفتاری كه ممكن است، انسانی با عقل سالم وشناخت صحیح بگوید، گفتار صباغ است كه: «فوائد این رسم الخط بسیار و اسرار آن متعدد است از جمله عدم امكان تلاوت آن، به جز با تعلیم و فراگیری از استاد است شان هر دانش نفیس و با ارزشی آن است كه از دسترس عمومی محفوظ باشد».