عضو هیئت علمی جامعةالمصطفی با اشاره به اینکه طیف گسترده مسائل مرتبط با نجوم در قرآن مورد توجه قرار گرفته و این امر در نام سوره‌های قرآنی به وضوح دیده می‌شود، گفت: حرکت زمین و شکل آن زمانی در قرآن طرح شده که تفکر غالب، ثابت بودن زمین بود.
حجت الاسلام دکتر سید عیسی مسترحمه عضو هیئت علمی جامعةالمصطفی العالمیه و نویسنده کتاب قرآن و کیهان شناسی در گفتگو با خبرنگار مهر در رابطه با اشارات قرآنی به بحث نجوم اظهار داشت: هروقت با کتابی مواجه می شویم پس از رؤیت جلد مستقیم به سراغ فهرست آن می رویم، همین رویکرد را در مورد قرآن، کلام خدا که بیش از 1400 سال از نزول آن می گذرد، به صورت مصون از غلط به دست ما رسیده و اهداف خاصی از نزول قرآن مورد اراده خداوند بوده درنظر می گیریم و به بررسی فهرست قرآن می پردازیم که نام سوره های قرآن را دربرگرفته است.
دکتر مسترحمه گفت: درمیان برخی نامهای سوره های قرآن می توان به نام سوره هایی چون فلق، عصر، ضحی، لیل، شمس، فجر، انشقاق، تکویر، نجم، قمر اشاره کرد و در کنار آن برخی سوره هایی در قرآن وجود دارد که علاوه بر عناوین دارای موضوعات نجومی است. بیش از 15 سوره قرآن با عناوین نجومی نامگذاری شده است که این امر نشان از اهمیت مباحث نجومی در قرآن است.
وی افزود: انسانها به چیزی قسم می خورند که برایشان اهمیت داشته باشد، آن را دوست داشته باشند، ویژگی خاصی داشته و مورد توجه آنها قرار گرفته باشد. قسمهای قرآن که ابتدای بسیاری از سوره های قرآن آمده است در آیات آغازین سوره ضحی آمده است: «وَالضُّحَى، وَاللَّیْلِ إِذَا سَجَى» (سوگند به روشنایى روز، سوگند به شب چون آرام گیرد) ؛
همچنین قرآن در نخستین آیات سوره لیل می فرماید: «وَاللَّیْلِ إِذَا یَغْشَى وَالنَّهَارِ إِذَا تَجَلَّى»(سوگند به شب چون پرده افکند، سوگند به روز چون جلوهگرى آغازد) ؛
خداوند در شش آیه سوره شمس نیز می فرماید: «وَالشَّمْسِ وَضُحَاهَا، وَالْقَمَرِ إِذَا تَلَاهَا، وَالنَّهَارِ إِذَا جَلَّاهَا، وَاللَّیْلِ إِذَا یَغْشَاهَا، وَالسَّمَاء وَمَا بَنَاهَا، وَالْأَرْضِ وَمَا طَحَاهَا»(سوگند به خورشید و تابندگىاش، سوگند به ماه چون پى [خورشید] رود، سوگند به روز چون [زمین را] روشن گرداند، سوگند به شب چو پرده بر آن پوشد، سوگند به آسمان و آن کس که آن را برافراشت، سوگند به زمین و آن کس که آن را گسترد)
نویسنده کتاب قرآن و کیهان شناسی یادآور شد: قسمهای خداوند در قرآن گاهی به جان پیامبر، عزت خود و موضوعاتی را دربرمی گیرد که دارای اهمیت است، این طیف گسترده قسمهای قرآن، به موضوعات و عناوین نجومی، شاهد بر اهمیت این موارد در قرآن است.
حجت الاسلام مسترحمه در ادامه اظهار داشت: در قرآنی که 6236 آیه دارد لفظ سماء و یا سماوات به غیر ضمایر و کنایه ها و اسم اشاره ها و تنها لفظ آسمان به صورت مفرد و جمع 310 مرتبه تکرار شده است. از زمین 461 بار نام برده شده است یعنی خداوند در هر 10 تا 12 آیه به زمین اشاره کرده است. خداوند 300 بار کلمه روز، 100 بار شب، 30 بار خورشید را مورد اشاره قرار داده است و بسیاری دیگر از موضوعات و مسائل نجومی در قرآن ذکر شده است. اگرچه تمام این موارد اشاره به آسمان و زمین محسوس نیست اما طیف گسترده ای به همین آسمان و زمین محسوس است.
این استاد حوزه و دانشگاه تصریح کرد: طیف گسترده مباحث نجومی در قرآن مورد اشاره قرار گرفته است. در قرآن از آغاز آفرینش سخن گفته شده است و این امر در آیه 30 سوره انبیا به وضوح قابل مشاهده است: آیا کسانى که کفر ورزیدند ندانستند که آسمانها و زمین هر دو به هم پیوسته بودند و ما آن دو را از هم جدا ساختیم و هر چیز زندهاى را از آب پدید آوردیم آیا [باز هم] ایمان نمىآورند.
وی افزود: قرآن در سوره های هود آیه 7، انبیا آیه 30 و فصلت آیه 13 از مواد تشکیل دهنده آسمان و زمین سخن گفته است. برای مثال در آیه هفتم سوره هود آمده است: و اوست کسى که آسمانها و زمین را در شش هنگام آفرید و عرش او بر آب بود تا شما را بیازماید که کدامیک نیکوکارترید و اگر بگویى شما پس از مرگ برانگیخته خواهید شد بطور قطع کسانى که کافر شدهاند خواهند گفت این [ادعا] جز سحرى آشکار نیست.
دکتر عیسی مسترحمه گفت: خداوند در سوره های اعراف آیه 54، یونس آیه 3 ، هود آیه 7 و حدید آیه 4 از مراحل و دوره های آفرینش صحبت به میان آورده است و در آیه های 27 تا 33 سوره نازعات و آیات 9 تا 12 سوره فصلت به تحولات و تغییراتی که در روند آفرینش صورت گرفته اشاره کرده است.
وی با اشاره به اینکه بحث خورشید، زمین، کرویت زمین در قرآن بیان شده است اظهار داشت: همچنین در قرآن حرکت زمین در بیش از 10 آیه بیان شده است، درحالی که در زمان نزول قرآن تفکر غالب، ثابت بودن زمین بود. در مورد شکل زمین بیش از 7 آیه آمده است، کرویت و حتی بیضوی بودن و تخم مرغی مورد اشاره قرار گرفته است.
این استاد حوزه و دانشگاه یادآور شد: در مورد حرکتهای خورشید در سوره یاسین و برخی دیگر سوره ها تعابیر بسیار زیبایی آمده، حرکت خورشید همراه با منظومه شمسی، حرکت دورانی خورشید و حرکت در کهکشان با تعابیر دقیق و زیبایی بیان شده است. همچنین در رابطه با پایان آفرینش به طور مفصل، پایان عمر زمین، تحولاتی که در زمین رخ می دهد، پایان عمر ستارگان و خورشید در قرآن نیز صحبت شده است.
بررسی دو نمونه:
وی گفت: خداوند در آیه 15 سوره ملک حرکت زمین با تعابیر زیبا و اعجاز گونه ای این حرکت را تشریح کرده است.
«الَّذِی جَعَلَ لَکُمُ الْأَرْضَ ذَلُولًا فَامْشُوا فِی مَنَاکِبِهَا وَکُلُوا مِن رِّزْقِهِ وَإِلَیْهِ النُّشُورُ»(اوست کسى که زمین را براى شما رام گردانید پس در فراخناى آن رهسپار شوید و از روزى [خدا] بخورید و رستاخیز به سوى اوست)
حجت الاسلام مسترحمه تأکید کرد: واژه ذلول در زبان عربی شتر یا حیوانی است که وقتی راکب بر آن سوار است، راکب در آسایش است به تعبیر دیگر راهوار است. ویژگی اصلی ذلول این است که حرکت دارد و راکب خود را اذیت نمی کند. وجه شبه حیوان ذلول با زمین چیزی نمی تواند باشد جز حرکت کردن آن و عدم اذیت کردن راکب. نکته دیگری که در این در آیه وجود دارد این است که خداوند 'زمین را برای شما' رام گردانید اما از بیرون زمین با سرعت شتاب آور و سرسام آوری در حرکت است اما برای کسی که روی زمین است احساس خاصی از حرکت آن ندارد.
وی در ادامه با تبیین معنای واژه ' ذلول' گفت: درکتابهای لغت دقیق مثل 'مفردات راغب اصفهانی' آمده است که عربها به هر حیوانی ذلول نمی گویند، ذلول حیوانی است که قبلا چموش بوده پس از رام شدن ذلول و راهوار شده است. اینکه خداوند می فرماید زمین را برای شما ذلول قرار داده ایم یعنی قبلا ذلول نبوده است خداوند را برای شما ذلول قرار دادیم . این نظریه دارای شواهد بسیاری است که زمین پیش از آنکه که قابلیت حیات داشته باشد، سرعت بسیار زیاد داشت و شاید به علت آنکه تحت گرانش خورشید قرار داشت ، دچار تکانها و لرزشهای شدیدی می شد، طول شبانه روز آن کوتاه تر بود و شرایط حیات در آن وجود نداشت، پس از آن با تدبیر خداوند شرایط امروز به وجود آمده است.
از دیگر موارد مورد اشاره دکتر مسترحمه آیه 125 سوره انعام بود که خداوند در آن می فرماید: «فَمَن یُرِدِ اللّهُ أَن یَهْدِیَهُ یَشْرَحْ صَدْرَهُ لِلإِسْلاَمِ وَمَن یُرِدْ أَن یُضِلَّهُ یَجْعَلْ صَدْرَهُ ضَیِّقًا حَرَجًا کَأَنَّمَا یَصَّعَّدُ فِی السَّمَاء کَذَلِکَ یَجْعَلُ اللّهُ الرِّجْسَ عَلَى الَّذِینَ لاَ یُؤْمِنُونَ »( پس کسى را که خدا بخواهد هدایت نماید دلش را به پذیرش اسلام مىگشاید و هر که را بخواهد گمراه کند سینه اش را سخت تنگ مىگرداند مثل کسی که به زحمت در آسمان بالا مىرود این گونه خدا پلیدى را بر کسانى که ایمان نمىآورند قرار مىدهد)
عضو هئیت علمی جامعة المصطفی گفت: مفسران قدیمی چنین آیه را تفسیر می کردند که همچنان که بالارفتن به آسمان سخت است، اسلام آوردن نیز دشوار است؛ درحالی که با اکتشافات جدید و مشخص شده بحث جو و کمبود فشار جوی در طبقات بالایی جو و نیاز به اکسیژن در مراحل بالایی جو برای تنفس انسان معنای این آیه روشن تر و واضح تر می شود. به تعبیر آیت الله مکارم شیرازی تشبیه یک امر معقول به محسوس بوده است.
وی اضافه کرد: بحث کمبود اکسیژن در مراحل بالایی جو نزدیک به 150 تا 200 سال گذشته کشف شده است اما قرآن در این تشبیه به عدم وجود اکسیژن کافی در مراحل بالایی جو اشاره می کند. آیت الله معرفت نکته زیبایی از این آیه قرآن برداشت کرده است. وی اعتقاد دارد با توجه به کتابهای دقیق لغت کلمه ' یَصَّعَّدُ' از صعدا به معنای نفس کشیدن به سختی است. در لغت عرب به بیماری آسم یا تنگی نفس الصعدا گفته می شود. شاهد وی هم این است که می گوید ' یَصَّعَّدُ فِی السَّمَاء' که یعنی مثل کسی که در آسمان به سختی نفس می کشد. این تعبیر برخلاف تعبیر قبلی است، فعل حرکت در این تعبیر وجود ندارد و مفهوم را روشن تر بیان می کند.