مجله مطالعات قرآني

مجله مطالعات قرآني

(Journal of Quranic Studies)

اين مجله که به صورت دو فصلنامه (سالي دو بار) منتشر مي‏شود، تنها مجله اروپايي است که تمام مقالات و نقدهاي آن ويژه مباحث قرآني است. ديگر مجلات قرآني يا در اروپا منتشر نمي‏شوند و يا حجم خاصي از مطالب خود را به موضوعات غيرقرآني اختصاص مي‏دهند. اين مجله - که مي‏توان عنوانش را به فارسي «مجله مطالعات قرآني» ترجمه کرد - از سوي مرکز مطالعات اسلامي در «دانشکده مطالعات شرقي آفريقايي» (SOAS) وابسته به دانشگاه لندن انتشار مي‏يابد.

سردبير مجله دکتر محمد عبدالحليم، استاد مصري الاصل مطالعات اسلامي در دانشگاه لندن است. اين مجله همچنين هيأت تحريريه و مشاوران علمي فراواني از کشورهاي مختلف اسلامي و نيز دانشگاه‏هاي غربي پذيرفته است که اسامي آنها به شرح زير است:
محمد ابوليلة (دانشگاه الازهر، قاهره، مصر)؛ ظفر اسحاق انصاري (دانشگاه بين‏المللي اسلامي، اسلام‏آباد، پاکستان)؛ ازيو مردي ازرا (کالج مطالعات اسلامي، جاکارتا، اندونزي)؛ طيفورد بازورت (دانشگاه منچستر، انگلستان)؛ عبدالله يوسف الغنيم (مدير پروژه قاموس قرآن کريم، کويت)؛ اکمل‏الدين احسان اوغلي (مرکز تحقيقات تاريخ، هنر و فرهنگ اسلامي، استانبول)؛ احمدعلي الامام (دانشگاه مطالعات شرقي و آفريقايي، دانشگاه لندن، انگلستان)؛ آنتوني جونز (دانشگاه ملي استراليا)؛ طريف خالدي (دانشگاه کمبريج، انگلستان)؛ عبدالکريم خليفه (فرهنگستان زبان عربي، اردن)؛ بهاءالدين خرمشاهي (فرهنگستان زبان فارسي، تهران، ايران)؛ ويلفرد مادلونگ (دانشگاه اکسفورد)؛ جين دمن مک اوليف (دانشگاه جرج تاون، آمريکا)؛ عبدالرحمن المطرودي (دانشگاه اسلامي ملک سعود، رياض، عربستان)؛ مستنصرمير (دانشگاه يانگستاون، آمريکا)؛ ايان ريچارد نتون (دانشگاه ليدز، انگلستان)؛ يوسف قرضاوي (دانشگاه قطر، دوحه)؛ آنگليکا نويورت (دانشگاه برلين، آلمان)؛ نيل رابينسون (دانشگاه ولز، انگلستان)؛ عبدالله سعد (دانشگاه ملبورن، استراليا)؛ رضوان السيد (مدير مجله «الاجتهاد»، بيروت، لبنان)؛ حسن الشافعي (دانشگاه بين‏المللي اسلامي، اسلام‏آباد، پاکستان)؛ محمدفريد الشيال (دانشگاه وست مينستر، انگلستان)؛ اشتفان اشبرل (دانشگاه مطالعات شرقي و آفريقايي، دانشگاه لندن، انگلستان)؛ يوزف فان اس (دانشگاه توبينگن، آلمان)؛ آلفورد ولچ (دانشگاه ميشيگان، آمريکا)؛ ت. وينتر (دانشگاه کمبريج)؛ بدري نجيب زبير (دانشگاه بين‏المللي اسلامي، مالزي)؛ کارل هيلنبرالد (دانشگاه ادينبورو، انگلستان)؛ علي مراد (دانشگاه سوربن، پاريس)؛ محمدساني زهرالدين (دانشگاه بايرو، نيجريه)؛ اليور ليمن (دانشگاه کنتاکي، آمريکا).

«مجله مطالعات قرآني» را مي‏توان جزو نشريات مهم و علمي قرآني در جهان دانست که مقالات خود را به دو زبان انگليسي و عربي منتشر مي‏کند. در هر شماره تعداد مقالات عربي کمتر از مقالات انگليسي است، اما به هر حال چکيده‏اي عربي از تمام مقالات انگليسي نيز وجود دارد.

مؤلفان مجله و نيز هيأت تحريريه و مشاوران مجله از محققان و موءلفان معروف در حوزه مطالعات اسلامي (خواه در کشورهاي اسلامي يا غربي) به شمار مي‏آيند. جهت‏گيري کلي مقالات بيشتر به سبک و سياق محققان مسلمان نزديک‏تر است، تا رهيافت‏هاي افراطي مستشرقان و اين بيشتر به دليل نگرش خاص دکتر محمد عبدالحليم، سردبير مجله است؛ با اين همه نبايد از خاطر برد که مقالات و نقد و معرفي‏هاي مجله همگي از دقت و روش‏هاي علمي متداول در پژوهش‏هاي مستشرقان برخوردار است.

هدف دست‏اندرکاران «مجله مطالعات قرآني» آن بوده است که جاي خالي يک مجله تخصصي و آکادميک در زمينه مطالعات قرآني را پر کنند. در دانشگاه‏هاي اروپا، کانادا و آمريکا، مجلات علمي فراواني در حوزه مطالعات اسلامي و شرق‏شناسي منتشر مي‏شود.

رشد روزافزون مسائل، پرسش‏ها و موضوعات قرآني در جهان اسلام و غرب، به موازات انتشار کتاب‏هايي مهم و موءثر در زمينه مطالعات قرآني در سه دهه اخير، مديران اين مجله را بر آن داشته است تا دست به انتشار مجله‏اي ويژه مباحث قرآني بزنند و آن را عرصه گفت و گو و ارائه مقالات علمي قرآني از سوي نويسندگان مسلمان و غربي قرار دهند.

مي‏توان گفت مجله‏اي با اين اعتبار علمي و با چنين ويژگي‏هايي، نمي‏توانسته است در دهه‏هاي اخير مجال حضور در دانشگاه‏هاي غربي را بيابد. علت اين امر آن است که با رشد ارتباط علمي ميان محققان مسلمان و اسلام‏پژوهان غربي، امروزه دهها محقق مسلمان از کشورهاي مصر، لبنان، پاکستان، مالزي، فلسطين، ترکيه و ايران در دانشگاه‏هاي غرب به تحقيق و تدريس مباحث قرآني اشتغال دارند. همين امر که - در آغاز و اواسط قرن بيستم سابقه نداشته است - اکنون تا حدي موجب نزديکي ديدگاه‏ها و روش‏ها و طرح پرسش‏هاي مشترک در مطالعات قرآني مسلمانان و غربيان شده است.

دست‏اندرکاران «مجله مطالعات قرآني» مي‏کوشند به روش‏هاي مختلف و متنوع در پژوهش‏هاي قرآني، به همه قرآن‏پژوهان جهان با هر مليت و گرايشي، فرصت حضور در مجله خود را بدهند؛ به شرط آنکه مقاله ايشان از علميت و دقت روش‏شناختي برخوردار باشند. بر اين اساس در سرمقاله دو شماره نخست مجله اعلام کرده‏اند که تصميم دارند مقالات همه نويسندگان و محققان اسلامي و غربي را، با وجود تفاوت مباني و ديدگاه‏ها، در کنار هم به چاپ برسانند تا از اين رهگذر امکان گفت و گو و اطلاع رساني بيشتر را در زمينه مطالعات قرآني فراهم آورند.

«مجله مطالعات قرآني» به جز مقالات علمي قرآني به زبان‏هاي عربي و انگليسي، دو بخش مهم ديگر را نيز دربردارد: نخست، نقد و معرفي جديدترين کتاب‏هاي قرآني در زبان‏هاي اروپايي و دوم اخبار و گزارش‏هاي تحليلي از فعاليت‏ها و مباحث قرآني در سراسر جهان.

هرچند اين مجله مانند بسياري از مجلات معتبر و گرانقيمت دانشگاهي در اروپا، متن تمام مقالات خود را بر روي اينترنت قرار نداده است، در دو پايگاه اينترنتي زير مي‏توان اطلاعاتي راجع به شماره‏هاي مختلف اين مجله و سياستگذاري مديران آن به دست آورد.

به دليل مشکلات اداري، از سال 1999 تاکنون، هر سال تنها يک شماره از اين مجله انتشار يافته است (شماره مخصوص سال 2001 به تازگي چاپ نشده است)، که همين شماره‏هاي معدود نيز خود نشان دهنده اتقان و پرمحتوايي مجله است. در زير به عناوين مقالات و موءلفان آنها در دو شماره نخست اين مجله اشاره شده است:

سال اول، شماره اول، 1999 ميلادي

«نگاهي به قصه‏پردازي و تلميحات قرآن در نقل ماجراي ايوب»، از آنتوني جونز. «کوشش‏هاي زباني نخستين لغويان عرب: تأملي در ابعاد ديني دو نظريه توقيف و اصطلاح درباره منشا زبان و ارتباط آن با مساله مجاز در قرآن؛ قسمت اول»، از مصطفي شاه. «رويت و معراج: سوره نجم و پيوند آن با معراج حضرت محمد (ص)»، از يوزف فان‏اس. «محکم و متشابه: بررسي تحليلي ديدگاه‏هاي طبري و زمخشري در تفسير آيه هفتم سوره آل‏عمران»، از سحيرون صيام‏الدين. «جغرافياي تاريخي قرآن: مطالعه‏اي در اسباب النزول»، از کنت کراگ.

«بازانديشي در مفهوم وحي از منظر قرآن: پيش شرط تفسير نوين قرآن کريم»، از عبدالله سعيد. «نقطه‏گذاري‏هاي قرمز، سبز، زرد و آبي: تأملي در اعجام و اعراب‏گذاري نخستين مصاحف قرآن؛ قسمت اول»، از ياسين داتن. «فقد صغت قلوبکما: ديدگاه‏هاي فراهي و اصلاحي (از مفسران شبه قاره) در تفسير آيه چهارم سوره تحريم»، از مستنصرمير.
مقالات عربي: «بررسي معناشناختي موضوع احباط در قرآن»، از ياسر ابوصفيّه. «بررسي لغوي و معنايي واژه فصل در قرآن کريم»، از احمد مختار عمر. «صحت نحوي و زيبايي الگوهاي بياني در قرآن»، از تمام حسّان.

سال دوم، شماره اول، 2000 ميلادي

نقطه‏گذاري‏هاي قرمز، سبز، زرد و آبي: تأملي در انجام و اعرابگذاري نخستين مصاحف قرآني؛ قسمت دوم»، از ياسين داتن. «قرائتي از قصه آدم در قرآن»، از آنگليکا نويورت. «کوشش‏هاي زباني نخستين لغويان عرب: تأملي در ابعاد ديني دو نظريه توقيف و اصطلاح درباره منشأ زبان و ارتباط آن با مساله مجاز در قرآن؛ قسمت دوم»، از مصطفي شاه. «تفسيري جديد از ساختار و نشانه‏شناسي سوره کهف»، از ايان ريچارد نتون. «ساختار و تفسير سوره مومنون»، از نيل رابينسون. «عبدالله يوسف علي و محمد اسد: دو رهيافت مختلف در ترجمه انگليسي قرآن»، از مظفر اقبال.
مقالات عربي: «معناي حکمت در آيه 129 سوره بقره»، از عبدالکريم خليفه. «ترادف و شبه ترادف در قرآن کريم»، از احمد مختار عمر. «روايت قرآن از زندگي بني‏اسرائيل در مصر فرعوني»، از تمام حسّان.

نويسنده: مرتضي کريمي‏نيا