یوسف كوخ نشین، یوسفِ در به در و اسیر و از چاه بیرون آمده، اینك در كاخ به سر میبرد و روز به روز آثار رشد جسمی و روحی از او پرتو افكن است. بر اثر كمال و جمال، معرفت و عفّت، ملاحت و حسن و وقاری كه دارد نه تنها دل عزیز مصر را تصرّف كرده، بلكه در دلِ همسر عزیز مصر هم جای گرفته است. بانویی كه میگویند فرزند نداشته و در بهترین وضع به سر میبرده و زندگیش را با تفریح و خوشگذرانی میگذراند. اینك عاشقِ دلداده یوسف گشته و لحظهای از فكر وی خارج نمیشود.
زلیخا، در خلوتگاه كاخ رفت و آمد كند و قد و بالای رعنای یوسف را میبیند، هر چه در این باره بیشتر فكر میكند زیادتر بر شگفتیش افزوده میشود، عجب جوانی كه به آراستگیهای ظاهری و معنوی قرین شده، یك جهان حیا و عفّت و پاكی است، اصلاً در كارهای او خیانت نیست.
«وَ كَذلِكَ مَكَّنَّا لِیوسُفَ فِی الْأَرْضِ وَ لِنُعَلِّمَهُ مِنْ تَأْوِیلِ الْأَحادِیثِ وَ اللَّهُ غالِبٌ عَلى أَمْرِهِ وَ لكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لا یعْلَمُونَ؛ بدین گونه ما یوسف را در زمین (مصر) مكنت و مقام دادیم، و از تعبیر خوابها به او بیاموزیم، خداوند بر كار خود غالب است، ولی اكثر مردم نمیدانند».(1)
خداوند اجر نیكوكاران را ضایع نمیكند، یوسفی كه در عنفوان جوانی آن قدر عفیف و با كمال باشد، شایسته علم لدنّی و مقام نبوّت است كه خداوند به او بخشید.
«وَ كَذلِكَ نَجْزِی الُْمحْسِنِینَ؛ آری این چنین نیكوكاران را پاداش میدهیم».(2)
زلیخا شب و روز در فكر یوسف است، ولی با هیچ ترفند و نیرنگی نتوانست از یوسف كام بگیرد. در تمام لحظات او را فرشته عفّت میدید تا آن كه در یكی از فرصتهای مناسب خود را چون عروس حجله با طرز خاصی آراست و با حركات عاشقانه در خلوتگاه قصر خواست یوسف را به طرف خود مایل كند، در حالی كه درهای قصر را یكی پس از دیگری بسته بود، ولی هر چه طنّازی كرد، یوسف تكان نخورد. تهدیدات و تطمیعات زلیخا، یوسف قهرمان را از پای در نیاورد. زلیخا گفت: «زود باش زود باش».
یوسف گفت: «پناه به خدا، من هرگز به سرپرست خود كه از من پرستاری خوبی كرد، خیانت نمیكنم، هیچ گاه ستمكار راه رستگاری ندارد.»
زلیخا به ستوه آمد. طغیان شهوت و عشق سوزانش به عصبانیت مبدل شد. در چنین لحظهای یاد خدا و الهام پروردگار به یوسف توانایی داد، او از تمام امور چشم پوشید فكرش را یكسره كرد و به طرف درِ كاخ به قصد فرار آمد و كاملاً مواظب بود كه در این حادثه حسّاس نلغزد (و به فرموده امام سجاد ـ علیه السلام ـ یوسف دید زلیخا پارچهای روی بت انداخت، یوسف ـ علیه السلام ـ به او گفت: «تو از بتی كه نمیشنود و نمیبیند و نمیفهمد، و خوردن و آشامیدن ندارد حیا میكنی، آیا من از كسی كه انسانها را آفرید و علم به انسانها بخشید حیا نكنم؟»(3)
این فكر برهان پروردگار بود كه در دلِ یوسف جرقّه زد، بیدرنگ از كنار زلیخا با سرعت تمام رد شد تا از كاخ بگریزد، زلیخا به دنبال یوسف آمد، در پشتِ در، زلیخا یقه یوسف را از پشت گرفت تا او را به عقب بكشاند، یوسف هم كوشش میكرد كه در را باز كند. بالاخره یوسف در این كشمكش، پیروز شد. در را باز كرد، بیرون جهید، در حالی كه پیراهنش از پشت پاره شده بود. ولی زلیخا دست بردار نبود. دیوانه وار دنبال یوسف میآمد و حتی پس از آن كه یوسف از كاخ بیرون آمد، زلیخا هم به دنبال او بود. در همین لحظه، تصادفاً عزیز مصر از آن جا عبور میكرد. زلیخا و یوسف را در آن حال دید كه داستانش خاطر نشان خواهد شد.
آری، خداوند این گونه یوسف را یاری كرد، تا عمل خلاف عفّت را از او دور كند، زیرا یوسف از بندگان خالص خداوند بود «إِنَّهُ مِنْ عِبادِنَا الُْمخْلَصِینَ».(4)
به راستی یوسف در این بحران خطیر نیكو مجاهده كرد، چه مجاهدهای بزرگ كه امیر مؤمنان علی ـ علیه السلام ـ فرمود:
«مَا الْمُجاهِدُ الشَّهیدُ فی سَبیلِ اللهِ بِاَعْظَمِ اَجْراً مِمَّنْ قَدَرَ فَعَفَّ، لَكادَ الْعَفیفُ اَنْ یكُونَ مَلَكاً مِنَ الْمَلائِكَهِ؛ مجاهدی كه در راهِ خدا شهید شود پاداش او بیشتر از كسی نیست كه بتواند كار حرامی را انجام دهد ولی عفّت بورزد، حقّاً شخص عفیف و پاكدامن نزدیك است فرشتهای از فرشتگان گردد.»(5)
یوسف با این مجاهدات و نفس كشیها، عالیترین درسها را به جهانیان آموخت. اینك از این به بعد میخوانید كه خداوند با چه مقدمات و ترتیبی در همین دنیا پاداش این جوانمرد رشید را داد.
جمال یوسف ار داری به حُسن خود مشو غرّه كمال یوسفی باید ترا تا ماه كنعان شد.
زلیخا و یوسف كه با حالی آشفته، نَفَس زنان از كاخ بیرون میآمدند، عزیز مصر در همان لحظه آن دو را در آن حال دید. بهت و حیرت او را فراگرفت. مدتی در این باره اندیشید تا آن كه زلیخا، هم برای این كه خود را تبرئه كند و هم برای این كه یوسف را گوشمال دهد، نزد همسر آمد و گفت: «آیا سزای كسی كه به همسر تو قصد بدی داشت غیر از زندان یا مجازات سخت است؟ این غلام تو نسبت به حرم تو سوء نیت داشت و میخواست به همسر تو بیناموسی كند.»
در این بحران (كه عزیز، همسر زلیخا، سخت عصبانی شده بود) یوسف با لحن صادقانه و كمال آرامش گفت: «این زلیخا بود كه میخواست مرا به سوی فساد بلغزاند. من برای این كه مرتكب گناهی نشوم و خیانت به سرپرستم نكنم فرار كردم، او به دنبال من آمد. از این رو، ما را با این حال دیدید، اینك از این كودكی(6) كه در گهواره است، و هنوز از سخن گفتن ناتوان است بپرسید تا او در این باره داوری كند.»
عزیز رو به كودك كرد و گفت: «در این باره قضاوت كن.» كودك به اذن خداوند با كمال فصاحت گفت: اگر پیراهن یوسف از جلو دریده شده است، یوسف قصد سوء داشته و مجرم است و اگر از عقب دریده شده، یوسف این قصد را نداشته است.»
عزیز چون نگاه كرد، دید پیراهن یوسف از عقب دریده شده است. به همسر خود گفت: «این تهمت و افترا از مكر زنانه شما است. شما زنان در خدغه و فریب زبر دست هستید. مكر و نیرنگ شما بزرگ است. تو برای تبرئه خود، این غلام بیگناه را متهم كردی!»
پس از این ماجرا، عزیز برای حفظ آبروی خود، به یوسف توصیه كرد كه این موضوع را مخفی بدار، و كسی از این جریان مطلع نشود. به همسرش نیز اندرز داد كه از خطای خود توبه كن، تو خطا كار هستی.(7)
عزیز میبایست بیش از اینها همسرش را سرزنش و سركوب كند تا تنبیه شود، ولی گویا نمیخواست. یا بر او مسلّط نبود كه بیش از این او را برنجاند، یا بیغیرت بود؛ از این رو، این موضوع را دنبال نكرد، و از كنار آن با اغماض و چشم پوشی رد شد.
آری، یوسف كه در سختترین شرایط هیجان شهوت جنسی، خود را حفظ كند و دامنش را پاك و منزّه نگه دارد، یوسفی كه در معرض خطرناكترین شرایط عمل منافی عفّت قرار گیرد، زن شوهر داری با اطوارها و حركتهای عاشقانه و التماسها، خود را در اختیار او قرار دهد، ولی او در جواب گوید: «معاذ الله» (خدا نكند به این عمل منافی عفّت آلوده گردم) و در محیط كاملاً مساعدی، زنجیر ضخیم شهوت را پاره كرده و فرار نماید، خدا پشتیبان او است، او از تهمتهای ناجوانمردانه حفظ خواهد كرد، حتی كودكی را به سخن گفتن وادار میكند، تا به عفّت و پاكدامنی یوسف داوری كند.
بیشرمی زلیخا در پاسخ به اعتراض زنان مشهور
ماجرای عشق و دلباختگی زلیخا به غلام خود، و روابط ساختگی او و آلودگی او، كم كم از حواشی كاخ توسط بستگان به بیرون رسید؛ و این موضوع دهان به دهان گشت تا نقل مجالس شد. زنان مصر، به ویژه بانوان پولدارِ دربار كه با زلیخا رقابتی هم داشتند این موضوع را با آب و تاب نقل میكردند و زلیخا را ملامت و سرزنش مینمودند و میگفتند: زلیخا با آن مقام، دلباخته غلام زیر دستش شده و میخواسته از او كام بگیرد.
زلیخا از این انتقادات بانوان مطلع شد، ولی نقشه ماهرانهای در ذهن خود طرح كرد، تا با آن نقشه نیرنگ آمیز، بانوان را مجاب كند.
آنان را (كه از بزرگان و اشراف زادگان بودند)(8) به كاخ دعوت كرد. مجلس باشكوهی ترتیب داد؛ متّكاهایی در دور مجلس گذاشت تا به آنها تكیه كنند و به هر یك كاردی برای پاره كردن میوهها داد. وقتی كه مجلس از هر نظر مرتّب شد، فرمان داد غلامش (یوسف) وارد مجلس شود.
به راستی یوسف در این بحران چه كند؟ اكنون غلام است؛ باید از خانم خود اطاعت كند. زلیخا هم گویا آزادی مطلق دارد. همسر بیغیرتش اصلاً در قید این حرفها نیست تا او را از این كار منع كند. به فرمان زلیخا، یوسفِ ماه چهره وارد آن مجلس شد. بانوان مجلس تا چشمشان به او افتاد، همه چیز را فراموش كردند، حتی با كاردهایی كه در دست داشتند عوض بریدن میوهها، دستهای خود را بریدند «وَ قَطَّعْنَ أَیدِیهُنَّ».(9)
این كه تو داری قیامت است نه قامت وین نه تبسّم، كه معجز است و كرامت
یوسف با یك دنیا حیا و عفّت، در مجلس قرار گرفته و اصلاً به بانوان اعتنا نمیكند. بانوان هم درباره یوسف گفتند:
«حاشَ لِلَّهِ ما هذا بَشَراً إِنْ هذا إِلاَّ مَلَكٌ كَرِیمٌ؛ حاشا كه این بشر باشد، بلكه او فرشتهای زیبا و باشكوه است.»(10)
وضع مجلس غیرعادی شد. بانوان چون مجسّمهای بیروح در جای خود خشك شدند. به قول سعدی:
گرش بینی و دست از ترنج بشناسی روا بود كه ملامت كنی زلیخا را؟
زلیخا از دگرگونی مجلس، بسیار شاد گردید. ملامت بانوان را به خودشان برگردانید و گفت:
«فَذلِكُنَّ الَّذِی لُمْتُنَّنِی فِیهِ؛ این بود آن جوانی كه مرا به خاطر او ملامت میكردید.»
هر چه كردم این غلام كمترین تمایلی به من نشان نداد، كار را به جای باریكی رساندم، سرانجام فرار كرد تا پیشنهاد مرا رد كند. اینك ملاحظه كنید ببینید بیشرمی تا چه اندازه! زلیخا چقدر بیحیایی كرد. در همان مجلس پیش آن بانوان نگفت از آلودگی سابقم پشیمانم، بلكه آشكارا به آلودگی خود اقرار نمود.(11)