آداب احسان و نیکی در قرآن؛ سوره عنکبوت، آیه 8

 احسان به والدین [عکنبوت،آیه 8 [1]]

وَ وَصَّيْنَا الْإِنْسانَ بِوالِدَيْهِ حُسْناً وَ إِنْ جاهَداكَ لِتُشْرِكَ بي‏ ما لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ فَلا تُطِعْهُما إِلَيَّ مَرْجِعُكُمْ فَأُنَبِّئُكُمْ بِما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ [1] (8)

و به انسان سفارش كرديم كه به پدر و مادر خود نيكى كند. و اگر آنها كوشيدند تا تو چيزى را شريك من كنى كه بدان علم ندارى، از ايشان اطاعت مكن. بازگشت شما به سوى من است و شما را به كارهايى كه مى‌كرديد آگاه مى‌كنم (بهرام پور)

جزئیات آیه [2]

1-اطیب البیان

بِوالِدَيْهِ حُسْناً عاق والدين از معاصى بسيار بزرگ است. مبادا اسباب رنجش خاطر آنها را فراهم كنى و احسان بآنها اطاعت آنها دعاء در حق آنها حيا و ميتا انفاق بر آنها احترام آنها كوچكى نسبت بآنها هدايت آنها ارشاد آنها و ساير نيكى‏ها حتى اگر كافر و مشرك باشند بايد با آنها بملايمت رفتار كرد چنانچه مي فرمايد وَ إِنْ جاهَداكَ عَلى‏ أَنْ تُشْرِكَ بِي ما لَيْسَ، لَكَ بِهِ عِلْمٌ فَلا تُطِعْهُما وَ صاحِبْهُما فِي الدُّنْيا مَعْرُوفاً (لقمان آيه 15).

2-التبیان

«وَ وَصَّيْنَا الْإِنْسانَ بِوالِدَيْهِ حُسْناً» معناه أمرناه أن يفعل حسناً و ألزمناه ذلك. ثم خاطب كل واحد من الناس‏

3-تفسير نور
پيام‏ها:
1- نيكى به والدين يك امر انسانى است، نه فقط ايمانى. «وَ وَصَّيْنَا الْإِنْسانَ»
2- احسان و نيكى به والدين، بدون قيد و شرط است. «حُسْناً» (شرطِ نژادى، سِنّى، منطقه‏اى، علمى، اجتماعى، سياسى، اقتصادى و ايمانى ندارد، حتّى اگر كافر و مشرك باشند، بايد احسان كرد.)

4-تفسیر مخزن العرفان

وَ وَصَّيْنَا الْإِنْسانَ بِوالِدَيْهِ حُسْناً خداى متعال از راه مهر و شفقت انسان را مأمور مي گرداند كه بپدر و مادر نيكى كند، اطلاق آيه شامل هر پدر و مادرى مي گردد و لو اينكه كافر باشند كه وظيفه اولاد احسان و نيكى نمودن بآنان و اطاعت آنها است مگر در جايى كه باولاد امر نمايند كه شريك براى خدا قرار دهد يا خلاف شرعى مرتكب گردد كه در همچه موردى ديگر نبايد اطاعت آنها را نمود

5-تفسیر منهج الصادقین

 بِوالِدَيْهِ بپدر و مادر خودش حُسْناً  او را كه نيكويى كن بپدر و مادر نيكويى كردن

6-تفسیر نمونه

نخست به عنوان يك قانون كلى كه از ريشه‏ هاى عواطف و حق‏شناسى سرچشمه مى‏ گيرد می فرمايد:" ما به انسان توصيه كرديم نسبت به پدر و مادرش نيكى كند" (وَ وَصَّيْنَا الْإِنْسانَ بِوالِدَيْهِ حُسْناً).
گرچه اين يك حكم تشريعى است ولى اين مساله پيش از آنكه يك لازم تشريعى باشد به صورت يك قانون تكوينى در نهاد همه انسانها وجود دارد، و مخصوصا تعبير به" انسان" در اينجا جلب توجه مى ‏كند، چرا كه اين قانون مخصوص به مؤمنان نيست، بلكه هر كس شايسته نام انسان است بايد در برابر پدر و مادر حق ‏شناس باشد، و احترام و تكريم و نيكى به آنها را در تمام عمر فراموش نكند، هر چند با اين اعمال هرگز نمیتواند دين خود را به آنها اداء كند.

7-تفسیر المیزان

«وَ وَصَّيْنَا الْإِنْسانَ بِوالِدَيْهِ حُسْناً وَ إِنْ جاهَداكَ لِتُشْرِكَ بِي ما لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ فَلا تُطِعْهُما» إلخ، التوصية العهد و هو هاهنا الأمر، و قوله: «حُسْناً»مصدر في معنى الوصف قائم مقام مفعول مطلق محذوف و التقدير: و وصينا الإنسان بوالديه توصية حسنة أو ذات حسن أي أمرناه أن يحسن إليهما و هذا مثل قوله: «وَ قُولُوا لِلنَّاسِ حُسْناً» أي قولا حسنا أو ذا حسن، و يمكن أن يكون وضع المصدر موضع الوصف للمبالغة نحو زيد عدل، و ربما وجه بتوجيهات أخر.

8-ترجمه تفسیر المیزان

" وَ وَصَّيْنَا الْإِنْسانَ بِوالِدَيْهِ حُسْناً وَ إِنْ جاهَداكَ لِتُشْرِكَ بِي ما لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ فَلا تُطِعْهُما" كلمه" وصينا" از مصدر توصيه است كه به معناى عهد سپردن است، ولى در اينجا منظور از آن امر است. و كلمه" حسنا" مصدر است، كه در اينجا معناى وصفى را مى‏ دهد، و خود به جاى مفعول مطلقى نشسته، كه در تقدير است، و تقدير كلام:" و وصينا الانسان بوالديه توصية حسنة"، و يا" توصية ذات حسن" مى ‏باشد، يعنى ما دستور داديم به اينكه به پدر و مادر احسان شود.
نظير اين تعبير در آيه" وَ قُولُوا لِلنَّاسِ حُسْناً" آمده كه تقدير آن" قولوا للناس قولا حسنا" و يا" قولا ذات حسن" است، يعنى به مردم گفتارى نيك بگوييد و يا گفتارى داراى صفت نيكى بگوييد.

9-تفسیر الکاشف

وَ وَصَّيْنَا الْإِنْسانَ بِوالِدَيْهِ حُسْناً وَ إِنْ جاهَداكَ لِتُشْرِكَ بِي ما لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ فَلا تُطِعْهُما إِلَيَّ مَرْجِعُكُمْ فَأُنَبِّئُكُمْ بِما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ. أمر سبحانه بالإحسان إلى الوالدين و إطاعتهما في كل شي‏ء إلا فيما لا يرضيه تعالى، حيث لا طاعة لمخلوق في معصية الخالق. و تكلمنا عن ذلك مفصلا عند تفسير الآية 23 من سورة الإسراء، فقرة «البر بالوالدين» ج 5 ص 35. و في كتب الحديث قصة تدل على ان البر بالوالدين ينفع عند الشدائد، و أيضا تدل على أن أفضل دعاء يتجه به الإنسان الى اللّه عند المحنة هو العمل الصالح.

10- ترجمه تفسیر الکاشف

نيكى به پدر و مادر
وَ وَصَّيْنَا الْإِنْسانَ بِوالِدَيْهِ حُسْناً وَ إِنْ جاهَداكَ لِتُشْرِكَ بِي ما لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ فَلا تُطِعْهُما إِلَيَّ مَرْجِعُكُمْ فَأُنَبِّئُكُمْ بِما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ. خداوند به انسان دستور مى‏ دهد كه به پدر و مادرش نيكى كند و در هرچيزى از آنها فرمان ببرد، مگر در آنچه خداوند آن را نمى‏پسندد؛ چرا كه انسان نبايد در مخالفت با آفريدگار از آفريده فرمان ببرد. ما در جلد پنجم تفسير آيه 23 از سوره اسراء، زير عنوان: «نيكى به پدر و مادر»، به تفصيل دراین باره سخن گفتيم.
در كتاب‏هاى حديث، داستانى وجود دارد كه نشان مى‏ دهد نيكى به پدر و مادر در هنگامه سختى‏ها و مشكلات، انسان را سود مى‏ بخشد و نيز نشان مى‏ دهد كه بهترين دعايى كه شخص در هنگام مصيبت و گرفتارى در پيشگاه خداوند مى ‏كند، كار نيك است.

11-تفسیر مچمع البیان

«وَ وَصَّيْنَا الْإِنْسانَ بِوالِدَيْهِ»
أي أمرناه أن يفعل بوالديه «حُسْناً» و ألزمناه ذلك ثم خاطب سبحانه كل واحد من الناس‏

12-ترجمه تفسیر مچمع البیان

وَ وَصَّيْنَا الْإِنْسانَ بِوالِدَيْهِ حُسْناً: دستور داده ‏ايم بانسان كه نسبت بپدر و مادر نيكويى نمايد و برفتار پسنديده عمل كند تا رضايت آنان را نسبت بخود جلب نموده و خوشنود سازد. سپس خداوند بهر يك از افراد انسان دستور مي دهد.