در دائرة المعارف تشييع 1 درباره«آية الكرسي» آمده است: در قرآن مجيد، دو آيه هست كه احاديث بسيارى در بيان عظمت آنها از رسول اكرم (صلی الله علیه و آله و سلم) و ائمه اطهار وارد شده است، اين دو آيه عبارتند از: آيه نور و آية الكرسي.
ابوالفتوح رازى مى نويسد:
ابى بن كعب گفت: رسول خدا(ص) پرسيد: كدام ايت در كتاب خدا عظيم‌تر است يا ابا المنذر؟ من گفتم: خدا و رسول او اعلم‌اند، دوباره پرسيد تا سه بار، من گفتم: خدا و پيغمبرش اعلم‌اند، در آخرين مرتبه گفتم: آية الكرسي؟ رسول اكرم(ص) دست بر سينه من نهاد و گفت: «هنيئاً لك يا ابا المنذر».
نيز مى نويسد:على(علیه السلام) از رسول اكرم (ص) نقل كرده است: قرآن والاترين كلام‌هاست و سوره بقره، سرور قرآن و آية الكرسى سرور سوره بقره. در آية الكرسى پنجاه كلمه است و در هر كلمه پنجاه بركت.
ملاصدرا در مقدمه تفسيرى كه درباره آية الكرسى نوشته خبرى به اين مضمون نقل مى كند كه اسم اعظم الهى در آية الكرسى و اوّل سوره آل عمران است.
ملاّ فتح اللّه كاشانى بيست حديث در فضيلت آية الكرسى نقل مى كند از جمله مى نويسد: اميرالمؤمنين (ع) روايت كرده كه رسول اكرم(ص) را ديدم كه بر بالاى منبر فرمود:هر كه آية الكرسى را در عقب هر نماز واجب بخواند هيچ چيز او را از بهشت منع نكند و بر اين مواظبت نكند مگر صدّيقى يا عابدي.
«كرسي» به تعبير قرآن مجيد، كما بيش مانند عرش است به اين معنا كه هر دو، دو معنى دارند: يكى تخت و سرير و ديگرى علم و عظمت و قدرت الهى و كرسى در آية الكرسى به همين معناى اخير است.
«آية الكرسي» آيه 255 سوره بقره است كه اوّل آن «اللّه لا اله الاّ هو…» و آخر آن«و هو العلى العظيم» مى باشد، ولى در قرون اخير دو آيه بعدى را كه از «لا اكراه فى الدين … » شروع و به «هم فيها خالدون» ختم مى شود را جزو آن گرفته‌اند؛
امّا چون در احاديث اشاره به «پنجاه كلمه» و «يكصد و هفتاد حرف» شده، نيز با توجّه به اينكه«كرسي» در همان آيه 255 سوره بقره آمده و معناى اين دو آيه موقوف بر هم نيست؛ لذا صحيح آن است كه همان آيه را به تنهايى آية الكرسى به حساب آوريم.
در بحارالانوار هم در حديثى كه از امالى شيخ طوسى نقل مى كند، تصريح دارد كه حضرت علي(ع) آية الكرسى را از «الله لا اله …» آغاز و به «هو العلى العظيم» ختم كرد.
علامه طباطبايى در جلد دوم تفسير الميزان درباره آية الكرسى مى فرمايد:آية الكرسي،از صدر اسلام مشهور بوده، در زمان رسول خدا (ص) و حتى از زبان آن جناب به اين نام بيان مى شد، همچنان كه اين نامگذارى در روايات وارده از آن جناب و از اهل بيت ـ عليهم السلام ـ و از صحابه به چشم مى خورد و اين احترام، بدون جهت نبوده، بلكه بخاطر معارف دقيق و لطيفى است كه در اين آيه آمده و آن عبارت است از: توحيد خالصى كه جمله «اللّه لا اله الا هو…» بر آن دلالت دارد و همچنين «قيموميت مطلقه‌اي» كه در آن آمده و ….
«الميزان» واژه «كرسي» را اين گونه معنا مى كند:كرسى از ماده(ك ـ ر ـ س) گرفته شده كه به معناى وصل كردن اجزاى ساختمان است و اگر تخت را كرسى خوانده‌اند به اين جهت بوده كه اجزاى آن بدست نجّار ـ اگر چوبى باشد ـ و بسيارى از مواقع اين كلمه را كنآيه از مُلك و سلطنت مى گيرند و مى گويند: فلانى از كرسى نشينان است، يعنى او قدرت وسيع دارد و منطقه تحت نفوذ او گسترده است.2
در كتاب قاموس قرآن ـ كه فرهنگ واژه‌هاى قرآنى است ـ درباره آية الكرسى آمده است: آيه 255 سوره بقره مشهور به آية الكرسى است و از صدر اسلام، حتى در زمان رسول اكرم (ص) چنان كه از روايات شيعه و سنى برمى ايد به اين نام معروف شده است، اين آيه، توحيد خالص و قدرت و قيوميت خداوند را در جهان به بهترين وجهى روشن و بيان مى كند، توجّه به الفاظ و معانى آن از توضيح بيشتر بى نياز مى كند و چون داراى اين مقام و عظمت است؛ لذا درباره حفظ و خواندن و توجّه به معانى آن بيشتر توجّه شده و فضائلى درباره آن نقل گرديده است.3
امام صادق (علیه السلام) فرمود:
براى هر چيزى اوجى مى باشد و اوج قرآن، آية الكرسى است، هر كه يك بار آن را بخواند خداوند هزار ناگواري، از ناگوارى هاى دنيا و هزار ناگوارى از ناگوارى هاى آخرت را از او بگرداند كه آسان‌ترين ناگوارى دنيا، فقر، و سهل‌ترين ناگوارى آخرت، عذاب قبر است و من به اميد رسيدن به آن مقام آن را مى خوانم.4
همچنين آمده است كه شيخ طوسى در كتاب امالى خود آورده كه گفته است: راوى مى گويد از حضرت على (ع) شنيدم كه مى فرمود: باور نمى كنم كه كسى اسلام را فهميده و يا در اسلام متولد شده باشد و سياهى شب را به صبح پيوند زند و اين آيه را نخواند، عرض كردم منظور از سياهى شب چيست؟ فرمود: يعنى نيمه شب، آن گاه فرمود: اگر بدانيد اين آيه چيست و يا در اين آيه چيست، در هيچ حالى آن را ترك نخواهيد كرد.
اباذر در جلسه‌اى از پيامبر اكرم (ص) پرسيد: برترين و فاضل‌ترين آيه‌اى كه بر شما نازل شده است كدام است؟
پيامبر اكرم (ص) فرمودند: آية الكرسي! زيرا در آن آيه كريمه، كلمه شريفه:«حي، قيوم» ذكر شده است.5
اگر چه سوره «فاتحة الكتاب» افضل سوره‌ها و «عصاره قرآن» است؛ولى اين منافات ندارد كه «آية الكرسي» افضل آيه‌ها باشد، زيرا يكى مربوط به سوره است و ديگرى مربوط به آيه.
نویسنده: عبدالحسين تُركى
پى نوشتها:
1.دائرة المعارف تشيع، ج 1،ص 250 و 251.
2. ترجمه الميزان،ج1،ص 513.
3.قاموس قرآن، ج 6، ص 101 ـ 103.
4.همان.
5. تفسير موضوعى قرآن مجيد، ج 9، ص 370.