اقلیم شناسی در قرآن

«إنّ هذا القرآن یهدی للّتی هی أقْوَمُ…».1
همانا قرآن، خلق را به استوارترین راه ها هدایت می کند.

در قرآن کریم، آیات بسیاری درباره خدا شناسی از طریق علم وجود دارد. خداوند پیوسته به اجزای طبیعت اشاره می کند و هرکدام را آیه و نشانه ای از وجود لا یزال خود می داند. از بزرگ ترین بخش کاینات تا ریزترین ذره آن، همه و همه نشانه قابل توجهی هستند برای کسانی که در آیات الهی اندیشه می کنند.
…ان فی ذلک لآیات لقوم یتفکرون،… یعقلون،… یسمعون،…
قرآن با عبارات امری و پرسشی، انسان را مورد خطاب قرار می دهد و از او می خواهد که در آفاق و انفس تفکّر کند.2 از این رو، همواره کسانی را که نسبت به آیات و نشانه های خدا بی توجهند، شماتت می کند و می فرماید:
چه بسیار نشانه و آیه که در آسمان ها و زمین وجود دارد، ولی (انسان ها) از آن می گذرند و (بی توجه) به آن پشت می کنند.3

و در کلامی دیگر می فرماید:
اگر آب دریا برای نوشتن کلمات پروردگار مرکب شود، پیش از آن که کلمات الهی به آخر برسد، دریا خشک خواهد شد، هرچند دریایی دیگر به آن بپیوندد.4
هم چنین به سیر و سفر در زمین برای دیدن آثار وجود پروردگار سفارش می فرماید:
آیا پس به سیر و تماشا در زمین نمی روند تا دل هاشان بینش وهوش یابد یا گوش هایشان به حقیقت شنوا گردد؟5
افزون برآن، کسانی را که در خلقت زمین و آسمان تفکّر می کنند، با صفت «اولوا الالباب» مورد لطف قرار می دهد. اکنون با پیروی از قرآن کریم و با استفاده از همان روش در باب خدا شناسی علمی، آن قسمت از آیات را که مربوط به علم اقلیم شناسی است، مورد بحث قرار می دهیم:

چگونگی تشکیل باد:

علت اصلی جریان های عمومی اتمسفر را باید در تفاوت ترازنامه انرژی مناطق قطبی و منطقه حاره جست و جو کرد. به عبارت دیگر، موتور این جریان را تفاوت انرژی این مناطق به چرخش درمی آورد. اگر زمین به دور خود نمی چرخید، در این شرایط، هوای صعودی از منطقه حاره به صورت بادهای آزئوستروفیک AgeostrPhic (نیروی منحرف کننده و حاصل از گردش زمین به دور محور خودش) از سطوح فوقانی به سوی قطبی حرکت می کردند و پس از نزول، دوباره به استوا برمی گشتند. در نتیجه، یک سیستم ساده از این نوع بادها به وجود می آمد، ولی به سبب گردش زمین به دور خود، جهت باد تغییر می کند و تقریباً حالتی موازی با مدارها به وجود می آید که سیستم گردش عمومی اتمسفر را پیچیده و گوناگون می کند که هرکدام شکل ها، جهت ها و ویژگی های خاص خود را دارا هستند مانند: بادهای موسمی، بادهای غربی و بادهای قطبی.

این جاست که معجزه آیات حق آشکار می شود و هربیدار دلی را به فروتنی وا می دارد؛ زیرا می فرماید:
هو الّذی أرسل الرّیاح بُشراً بین یدی رحمته.
او کسی است که بادها را بشارت دهنده رحمت خویش فرستد.
در این آیه به ریاح اشاره شده که جمع ریح است. این آیه بروجود بادهای گوناگون و سودمند بودن آن ها دلالت دارد؛ زیرا می فرماید: «بشراً بین یدی رحمته».

نوعی دیگر از بادها که تخریب کننده اند، در قرآن با عبارت «ریح عاصف» و در کتاب های علمی با نام «توفان» و در بعضی موارد با عنوان «بادهای وحشی» از آن ها یاد شده است. پیدایش این پدیده نیز بدین گونه است که اگر توده هوای مرطوب مجاور پهنه ی نسبتاً کوچکی از زمین گرم شود، سبک شده و در مقابل هوای سرد اطراف روبه بالا می رود. وقتی اختلاف دمای هوای گرم و سرد زیاد شد، علاوه براین که این حرکت رو به بالا سریع می شود، به سبب هجوم هوای سرد، اطراف هوای گرم نیز به شدت شروع به چرخیدن می کند.

در نتیجه، توفان پیچیده پدید می آید. این توفان معمولاً مخصوص آمریکای شمالی و استرالیا است و پیش گویی آن فوق العاده دشوار. هوا در قسمت مرکزی این توفان به سرعت بالا می رود و از مشخصات آن پیدایش ابر قیفی شکل است. این ابر قیفی شکل در توده ای از ابرهای «کومولو نیمبوس»، تشکیل و به سوی زمین کشیده می شود. این قیف بالا و پایین می رود و در جهت های گوناگون می چرخد و به هر جای زمین برسد تقریباً همه چیز را ویران می کند. قطر این توفان از چند متر تا حدود 2 کیلو متر و سرعت چرخیدن آن 320 تا 480 کیلو متر در ساعت است. حتی سرعت صعود آن در مرکز ممکن است به 320 کیلومتر برسد. چون فشار هوا در مرکز توفان پیچیده کم است، اگر به ساختمانی برخورد کند، فشار هوای درون ساختمان نسبت به خارج فزونی می یابد و به انفجار ساختمان ها می انجامد و اشیای سنگین را تا فاصله زیاد پرتاب می کند.

خداوند در آیاتی از قرآن کریم سرنوشت ملت هایی را بیان می کند که به دلیل طغیان و کفرشان گرفتار این گونه توفان ها شده اند. سرانجام قوم نوح را چنین بیان می فرماید:
فأخَذَهمُ الطّوفانُ وهُم ظالمون.
به سبب ظلمشان گرفتار توفان شدند.
هم چنین یکی از بلاهایی که بر بنی اسرائیل فرود آمد، توفان بود:
فَأرْسَلْنا عَلَیهم الطّوفان.6
وبرآنان توفان فرو فرستادیم.

در قسمتی از آیه 22 سوره ی یونس نیز حالت افرادی را بیان می کند که در دریا گرفتار توفان شده اند:
جائتها ریح عاصف وجاءَهم المَوجُ مِنْ کُلِّ مکانٍ وظَنّوا أنّهم واقع بهم.
تند بادی به سراغشان آمد و امواج از همه طرف آنان را محاصره کردند، به گونه ای که گمان کردند به وسیله امواج احاطه شده اند.
فأرْسَلْنا عَلَیهم ریحاً صَرْصَراً فی أیامٍ نَحِساتٍ لنُذیقَهُمْ عذابَ الخزی فی الحیاةِ الدُّنیا.7
پس فرستادیم بر آن ها تندبادی را در روزهایی شوم تا بچشانیم عذاب و خواری را در دنیا.

نویسنده : اکرم صابر مقدم

پی نوشت:

1. اسراء، 9.
2. یوسف، 105.
3. کهف، 109.
4. حج، 46.
5. عنکبوت، 14.
6. اعراف، 133.
7. فصلت، 16.