از جمله نکات قابل توجه در یک متن ادبی، توصیف و تصویر پردازی آن است؛ بدین معنا که یک متن ادبی خصوصاً متن داستانی و شعر باید آن چنان فضای موضوع نوشتار را ترسیم و توصیف کند که خواننده خود را در آن فضا و محیط حس کند و هر قدر تصویر پردازی یک نوشتار روشن تر و شفاف تر باشد، مخاطب بیشتر و شدیدتر مورد تأثیر قرار خواهد گرفت.
قرآن کریم شاه کار ادبیات و هنر است، همان گونه که از منظر فصاحت و بلاغت در اوج قرار دارد، به لحاظ (تصویر پردازی) نیز در اوج قرار گرفته است. با مراجعه به جای جای این کتاب شریف این نکته را به خوبی می توان دریافت. آنجا که قرآن کریم به توصیف بهشت و بهشتیان می نشیند، بهشت را آن گونه زیبا توصیف و ترسیم می کند که گویا صحنه های زیبا و رنگارنگ بهشت بر پرده ای از حریر در ذهن مخاطب به تصویر درمی آید.
در آیاتی چند، با جملاتی کوتاه در عین حال رسا و زیبا، جایگاه اصحاب یمین را این گونه ترسیم می کند: «فی سِدرًِ مَخضُودً. وَ طَلحٍ مَنضُودً. وظِلًّ مَمدُودً وماءً مَسکوبٍ وَفاکِهَةٍ کَثیرةٍ. لامَقطُوعَةِ ولا مَمنُوعَةً. و فُرُشٍ مَرفُوعَة اِنّا أنشَأهُنَّ إنشاءً؛
آنان در زیر درختان سدری بی خار و درختان موزی که میوه هایشان دسته دسته روی هم چیده شده است و زیر سایه ساری گسترده و در پای آبی روان، منزل گزیده اند، برای آنان میوه های فراوان، همیشگی و در دسترس، و زنانی بلند مرتبه که ما خود آنها را تربیت کرده ایم، مهیا شده است». 1
در این آیات زوایای مختلف بهشت به گونه ای زیبا ترسیم شده است، درختان سرسبز و سایه گستر، درختان میوه با میوه هایی بر روی هم چیده شده و میوه های متنوع و همیشگی و زنان زیبا و بلند مرتبه و چشمه های جاری و روان، از جمله مواردی هستند که در این آیات توصیف و ترسیم شده اند. دیگر بار در وصف بهشتیان این گونه می فرماید: «وجوه یومَئذٍ ناعِمَةّ. لِسَعیها راضِیةً. فی جَنَّةٍ عالیةً. لاتَسمَعُ فیها لاغِیةً. فیها عَینُ جاریةّ. فیها سُررّ مَرفُوعَةّ واکوابّ مَوضُوعَةّ. و نَمارِقُ مَصفُوفَةّ. وزَرابیّ مَبثُوثَةّ؛
چهره هائی در آنروز شاداب و باطراوتند، چرا که از سعی و تلاش خود خوشنودند در بهشتی رفیع منزل کرده اند، در آنجا هیچ سخن بیهوده و لغوی نمی شنوی، در آنجا چشمه هایی روان است و تختهایی زیبا و بلند مرتبه قرار گرفته و جامهایی که در کنار چشمه ها گذاشته شده و بالشتهایی که کنار هم مرتب شده است و فرشهای فاخر و گران قیمتی که در آنجا گسترده شده است». 2
در تمامی این آیات تصویر پردازی شگرف و هنرمندانه ای به کار رفته است که صحنه های زیبا و گوناگون بهشت را در ذهن مخاطب به نمایش درمی آورد و مخاطب را مشتاق و شیفته دیدار بهشت و مناظر زیبا و دلپذیر آن می کند.
البته باید توجه داشت که این هنر زیبا، زمانی تأثیرگذار خواهد بود که زمینه و شرائط تحقق آن موجود باشد که از جمله شرائط آن آمادگی روحی مخاطب است. مخاطب باید از لحاظ روحی و فکری کاملاً آماده شنیدن کلام وحی باشد، از همین رو است که در برخی از روایات سفارش شده که قرآن را در مکانی خلوت و با آرامش و طمأنینه و با تفکر و توجه به معانی آن بخوانید.
یکی دیگر از شرائط تأثیر گذاری، خواندن قرآن با صوت خوش و حزین است. در بعضی از روایات به این نکته نیز سفارش شده که قرآن را با صوت زیبا و حزین بخوانید.
اگر این شرائط و آداب دیگر تلاوت قرآن در مخاطب محقق شود، این هنر زیبا تأثیر خود را خواهد گذاشت.
در برخی از روایات آمده است: «زمانی که مؤمنان قرآن را تلاوت می کنند، به آیات بهشت که می رسند، گویا بهشت و بهشتیان را مشاهده می کنند، از همین روی است که از خدا می خواهند که آنها را با بهشتیان محشور کند و همچنین هنگامی که آیات مربوط به جهنم و عذاب جهنمیان را می خوانند گویا جهنم و عذاب دردناک جهنمیان را مشاهده می کنند، به همین خاطر از خدا می خواهند که آنها را از عذاب جهنم دور نگاه دارد».
نویسنده : مهدی کرباسی