خوش اخلاقي را تمرين کنيم!

خوش خلقي در دين ما، بسيار سفارش شده تا جايي که گاهي تمام دين دانسته شده است. در حديثي آمده است که: شخصى خدمت رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله رسيد و روبروى حضرت قرار گرفت. سؤال كرد دين چيست؟ فرمود حسن خلق.

قَالَ رَسُولُ اللهِ (صلي الله عليه و آله): « لَوْ كَانَ حُسْنُ الْخُلُقِ خَلْقاً يُرَى مَا كَانَ مِمَّا خَلَقَ اللَّهُ شَيْ‏ءٌ أَحْسَنَ مِنْهُ وَ لَوْ كَانَ الْخُرْقُ خَلْقاً يُرَى مَا كَانَ مِمَّا خَلَقَ اللَّهُ شَيْ‏ءٌ أَقْبَحَ مِنْهُ وَ إِنَّ اللَّهَ لَيُبْلِغُ الْعَبْدَ بِحُسْنِ الْخُلُقِ دَرَجَةَ الصَّائِمِ الْقَائِم».(بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، ج‏68، ص 392،باب 9) رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود. اگر خوش خلقى موجود خارجى ديده ‏شدنى بود زيباترين مخلوقات مي بود و اگر زشت‏خوئى هم موجود خارجى ديده‏ شدنى بود در زشت‏ ترين قيافه‏ها ديده مي شد و خداوند بنده را در اثر داشتن حسن خلق به مقام و درجه روزه‏ دار شب زنده دار مي رساند.

خوش اخلاقي در اسلام

خوش خلقي در دين ما، بسيار سفارش شده تا جايي که گاهي تمام دين دانسته شده است. در حديثي آمده است که: شخصى خدمت رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله رسيد و روبروى حضرت قرار گرفت. سؤال كرد دين چيست؟ فرمود حسن خلق. سپس از طرف راست حضرت آمد عرض كرد دين چيست؟ فرمود حسن خلق. از طرف چپ آمد عرض كرد دين چيست؟ فرمود حسن خلق. از پشت سر حضرت آمد عرضه داشت دين چيست؟ حضرت برگشت بطرف او و فرمود آيا دين را نمى‏فهمى؟ دين اين است كه خشم و غضب نكنى.

گاهي موجب کمال دانسته شده است: « إِنَّ أَكْمَلَ الْمُؤْمِنِينَ إِيمَاناً أَحْسَنُهُمْ خُلُقاً» (بحارالأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، ج‏68، ص 389، باب 92)كامل‏ترين مؤمنان خوش‏خلق‏ترین آنان است.

در رواياتي نيز آن را عبادتي بزرگ دانسته اند که ثواب نماز و روزه دائمي دارد: « منْ كَفَّ غَضَبَهُ كَفَّ اللَّهُ عَنْهُ عَذَابَهُ وَ مَنْ حَسُنَ خُلُقُهُ بَلَّغَهُ اللَّهُ دَرَجَةَ الصَّائِمِ الْقَائِمِ» (عيون الاخبار،ج 2، ص 71)؛ هر كس خشم خود را نگهدارد خداوند عذاب خود را از او نگه مى‏دارد، و هر كس خلقش نيكو باشد خداوند پاداش روزه‏گير و نمازگزار را به او مى‏دهد.

از همه نويد بخش تر آنکه مي توان با خوش خلقي، از بار گناهان کاست. خوش خلقي کفاره بسياري از گناهان ما خواهد بود. امام صادق عليه السّلام فرمود: حسن خلق گناه را از بين مي برد همان طور كه آفتاب يخ را آب مي كند. و بدخلقى عمل را فاسد مي نمايد همان طور كه سركه عسل را .

هر كس خشم خود را نگهدارد خداوند عذاب خود را از او نگه مى‏دارد، و هر كس خلقش نيكو باشد خداوند پاداش روزه‏ گير و نمازگزار را به او مى‏دهد.

خوش اخلاقي را تمرين کنيم

خوش اخلاقي گاهي در طبيعت و سرشت کسي وجود دارد که نعمتي بزرگ است و شکرش واجب. بسياري از کودکان از همان اوان کودکي صفاتي همچون صبور بودن، قانع بودن، و آرام بودن را از خود بروز مي دهند اينها کساني هستند که خوش خلقي را بدون زحمت از راه طبيعت و ژنتيک به دست آورده اند. اما بسياري نيز هستند که طبيعت تند و آشفته اي دارند اين افراد براي بدست آوردن خوش اخلاقي بايد زحمت بکشند. صبر و استقامت، مدارا و فرو بردن خشمشان را تمرين کنند. بديهي است که خوش اخلاقي از سوي اين افراد ارزشمندتر و با فضيلت تر است. اين تفاوتها نزد خداوند پوشيده نيست و خداي بزرگ به کساني که براي بدست آوردن اخلاق نيک تلاش مي کنند، اجر مي دهد.

اسحاق بن عمار  از امام ششم عليه السّلام نقل مي کند كه مي فرمود: «اخلاق بخششى است از جانب خدا كه او را به كسى كه ميخواهد ميدهد بعضى از خوى‏ها طبيعى و جزء سرشت و بعضى از آن مربوط به تصميم و تمرين است. عرض كردم كدام يك از اين دو نوع با ارزش‏تر است؟ فرمود آن كس كه با تصميم و اراده خود اخلاقى را كسب مي كند برتر است چون كسى كه خوى و اخلاقى در سرشت و طبيعت او است غير آن روش را نمي تواند داشته باشد ولى آن كس كه با اراده خود روش نيكى را اتخاذ مي نمايد بر خلاف طبع خود مشكلات اطاعت را تحمل مي كند و صبر مي نمايد پس او برتر است». (بحارالانوار، ترجمه ج 67 و 68، ج‏2، ص 381)

خوش اخلاقي چيست؟

از امام صادق عليه السلام سوال شد حد حسن خلق چيست؟ آن حضرت فرمود: « تُلِينُ جَانِبَكَ وَ تُطِيبُ كَلَامَكَ وَ تَلْقَى أَخَاكَ بِبِشْرٍ حَسَنٍ» (معاني الاخبار، 253)؛ فرمود نرم بودن، پاکيزه سخن گفتن و با چهره خوب با برادر خود(ديگران) برخورد كردن.
نرم بودن به معناي سختگيري نکردن و آسان گرفتن است که نياز به طرز فکر درست دارد. علت بسياري از سختگيري هاي ما انديشه هاي غلط و باورهاي نادرست ما از زندگي و توقعات بالاي ما از ديگران است. تواضع، فروتني و آسان گرفتن امور دنيا مي تواند تاثير زيادي در خوش اخلاقي ما داشته باشد.

آرامش، نيز عامل مهمي در نرمش ما در برابر اطرافيان ما دارد کسي که آرامش ندارد نمي تواند خوش اخلاق بماند بسياري از اوقات، جدال و مشاجرات بيهوده ما، محصول اضطرابي است که به دلايل مختلف تحمل مي کنيم. معمولا وقتي قرار است يک مجلس مهماني برپا کنيم با همسر و فرزندانمان دعوا مي کنيم. اگر بنا باشد به مسافرت برويم يکي دو روز قبل از سفر اخلاق خوبي نداريم و ... .

از همه نويد بخش تر آنکه مي توان با خوش خلقي، از بار گناهان کاست. خوش خلقي کفاره بسياري از گناهان ما خواهد بود. امام صادق عليه السّلام فرمود: «حسن خلق گناه را از بين مي برد همان طور كه آفتاب يخ را آب مي كند. و بدخلقى عمل را فاسد مينمايد همان طور كه سركه عسل را».

به هر حال اضطراب وجود دارد؛ بايد ياد بگيريم که در حين اضطراب، خودمان را کنترل کنيم و همواره توجه داشته باشيم که نا آرامي از درون ما سرچشمه گرفته، پس اگر تحمل کنيم و آن را به ديگران منتقل نکنيم، به آرامش يافتن خودمان هم کمک کرده ايم. ما مي توانيم اضطراب و احساسات منفي را در درون خود پنهان کنيم و در اعمالمان بروز ندهيم و خوش اخلاقي را با تمرين بدست آوريم. احساسات بد تا زماني که در اعمال ما بروز نکنند و در محدوده اختيارات ما نباشند، مسئوليتي را متوجه ما نمي سازند.

«تطيب کلامک»: کلام پاکيزه نيز سبب خوش خلقي است بخش بزرگي از اخلاق هر کسي مربوط به طرز سخن گفتن اوست. انسان حسود، پست، فتنه گر و ... هيچگاه نمي تواند خوش اخلاق بماند زيرا نمي تواند با بزرگواري و با محبت سخن بگويد. در قرآن کریم آمده است: « وَ هُدُوا إِلَى الطَّيِّبِ مِنَ الْقَوْلِ وَ هُدُوا إِلى‏ صِراطِ الْحَميدِ» (سوره حج، 24)؛ آنان به گفتار نيك هدايت شده‏اند و به راه ستوده رهنمايى گشته‏اند.

چهره خوب و بشاش داشتن هم در روايت از علامات خوش خلقي معرفي شده است. حقيقتا نوع ارتباط عاطفي ما با ديگران به حالت چهره ما در هنگام برخورد بستگي دارد. چهره اي که مزين به تبسم باشد، علاقه، حوصله و نشاط را نشان مي دهد. چهره و حالت پيامبر خدا در هنگام برخورد با مردم به گونه اي بود که هر کسي با آن حضرت ديدار مي نمود گمان مي کرد عزيزترين فرد نزد رسولخدا است بدون اين که آن حضرت با زبان، ابراز محبت کند.

نویسنده: انسيه نوش آبادي