اعجاز قرآن از نظر معصومين عليهم السّلام

معصومين از پيامبر اسلام صلّى اللّه عليه و آله و سلم تا امام زمان (علیه السلام) آگاه‏ترين افراد به قرآن بوده و مى‏باشند. ازاين‏روى براى دريافت اعجاز قرآن و معرفت به آن، مرورى بر كلام آن برگزيدگان الهى مى‏نمائيم و از درياى بى‏كران علم و دانش آنها، بهره مى‏بريم. تا آنجا كه دسترسى به سخنان آنان وجود داشته، به اختصار سخنان هريك را در بحث توصيف قرآن و بيان اعجاز و عجائب آن، ذكر مى‏نمائيم.

«پيامبر گرامى اسلام صلّى اللّه عليه و آله»

حضرت رسول اكرم صلّى اللّه عليه و آله و سلم، مهبط وحى الهى بوده و تمامى آيات قرآن بر قلب مبارك ايشان نازل شده است. قرآن از نزول نخستين آياتش در غار حراء، تا آخرين آنها در حادثه غدير خم، همواره، براى پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و سلم كتابى شگفت و معجزه بوده است. ايشان در توصيف اعجاز و عجائب قرآن مى‏فرمايد:

الف: عليكم بالقرآن فانه الشفاء النافع و الدواء المبارك و عصمة لمن تمسك به و نجاة لمن تبعه لا يعوّج فيقوّم و لا يزيغ فيستعتب لا ينقضى عجائبه و لا يخلق على كثرة الرد ... .
بر شما باد كه به قرآن روى آوريد، زيرا قرآن شفابخشى سودمند و دوائى نجات‏بخش است. هركس به قرآن تمسك جويد، مصون مى‏ماند و هركس از آن پيروى نمايد، نجات مى‏يابد. هرگز از مسير حق منحرف نمى‏شود تا نيازمند به اصلاح باشد و هرگز گمراه نمى‏كند تا درخور عتاب باشد. شگفتيهاى قرآن، پايان‏پذير نيست و با گفتگوى فراوان در مورد آن، فرسوده نمى‏شود.

ب: إنّ هذا القرآن هو النور المبين و الحبل المتين و العروة الوثقى و الدرجة العليا و الشفاء الاشفى و الفضيلة الكبرى و السعادة العظمى من استضاء به نوّره اللّه و من عقد به اموره عصمه اللّه و من تمسك به أنقذه اللّه و... .
قرآن چراغى آشكار و ريسمانى محكم و ملجأ مطمئنى است كه در رتبه و مقام بالا قرار دارد. قرآن برترين شفابخش و بالاترين فضيلت و سعادت است، هركس از نور او بهره برد، خدا او را هدايت نمايد و هركس امور خويش را به او پيوند دهد، خداوند او را مصون دارد و هركس به قرآن، تمسك جويد، خداوند او را نجات دهد ... .

ج: فضل القرآن على سائر الكلام كفضل اللّه على خلقه ، برترى قرآن بر ديگر سخن‏ها، همانند برترى خداوند بر مخلوقاتش مى‏باشد.

د: ظاهره أنيق و باطنه عميق ... لا تحصى عجائبه و لا تبلى غرائبه، فيه مصابيح الهدى و منازل الحكمة .... ظاهر قرآن دل‏آرا، و باطن آن پرمعنى، ... شگفتيهاى قرآن، قابل شمارش نيست، بر عجائب آن نتوان چيره شد، قرآن سرچشمه هدايت و جايگاه حكمت است.
پيامبر اكرم صلّى اللّه عليه و آله و سلم مهم‏ترين بخش اعجاز قرآن را مربوط به متن و محتوى آن مى‏داند كه مى‏فرمايد: قرآن كتاب هدايت است، كتاب شفاء، نور، فضيلت است. و حضرت اشاره مى‏فرمايد، شگفتيهاى قرآن پايان‏پذير نيست، قرآن در مقايسه به ديگر كتابها از محتوى و باطن عميقى برخوردار است كه در كتابهاى ديگر چنين امتيازى نيست. ضمن اينكه با گذشت زمان، قرآن فرسوده نمى‏شود، بلكه همواره براى هر نسلى، جاذب و نو مى‏باشد.
حضرت در بخش ديگرى از كلام خود، به نوعى، برترى قرآن چه در لفظ و چه در معنى، يعنى اعجاز لفظى و محتوى قرآن نيز اشاره دارد كه مى‏فرمايد: برترى قرآن بر سائر كلام، همانند برترى خدا بر مخلوقاتش است و در موردى ديگر مى‏گويند «ظاهره أنيق»، ظاهر كلام خدا يعنى الفاظ و عبارات قرآن كه شامل واژه‏ها و قالبهاى آنها از استعارات و كنايات و ... باشد، همه برجسته و شگفت‏انگيز مى‏باشد و قابل دسترسى براى بشر نيست.

«حضرت زهراء عليها السّلام»

بانوى بزرگوار اسلام، حضرت فاطمه زهراء عليها السّلام دخت گرامى اسلام، مفسر قرآن، در مورد كتاب قرآن در خطبه معروف خود كه ابن ابى الحديد در شرح نهج البلاغه   و سيد مرتضى در كتاب شافى   و شيخ صدوق در علل الشرائع   و ...
ذكر كرده‏اند، در يك بيان حماسه‏اى، با اظهار شكايت از اوضاع زمان پس از ارتحال پيامبر اسلام، در توصيف قرآن و برجستگيها و عظمت آن مى‏فرمايند.
كتاب اللّه الناطق و القرآن الصادق و النور الساطع و الضياء اللامع بيّنه بصائره، منكشفة سرائره، متجلّية ظواهره، مغتبط به اشياعه، قائد إلى الرضوان اتباعه، مؤدّ إلى النجاة استماعه، به تنال حجج اللّه المنورة و عزائمه المفسرة و محارمه المحذّرة و بيّناته الجالية و براهينه الكافية ... .
كتاب خدا كه گويا مى‏باشد و قرآنى كه صادق و داراى نورى بلند و شعاعى روشنائى‏بخش و دلائلى واضح و لطائف و اسرار آشكار و ظواهرى روشن است.
پيروان قرآن، همواره، مورد غبطه ديگران هستند، پيروى از قرآن به بهشت رهنمون مى‏شود و گوش دادن به آن، موجب رستگارى؛ به وسيله قرآن، مى‏توان به دلائل نورانى الهى و واجبات آن و محرماتى كه از آنها بايد اجتناب كرد و نشانه روشن الهى و براهين آشكار، رسيد.
حضرت زهراء عليها السّلام در اين عبارات، به عظمت ظاهر و باطن قرآن اشاره مى‏نمايد و آن را كتاب الهى مى‏داند و نه انسانى؛ كتابى كه انسان نمى‏تواند مثل آن را بياورد و مطالبى همچون آن را فراهم آورد. كتابى كه اعجازش در آن است كه از لطائف و اسرار بلندى برخوردار است، كتابى كه خود نور است و خود دليل؛ كتابى كه حتى ظاهر آن نيز، آشكار و گويا، بر حقانيت آن است. كتابى كه پيروى از آن، موجب رهنمون شدن به بهشت است، يعنى از محتوى آسمانى و الهى برخوردار است، كتابى كه استماع آن نيز موجب رستگارى يعنى، از عبارات و الفاظ خاص برخوردار كه استماع آن، موجب هدايت است، ويژگى كه در الفاظ كتابهاى ديگر نيست. يعنى همان اعجاز صوتى و لحنى قرآن كه شفابخش جانها و دلها است.

«حضرت على عليه السّلام»

امام على عليه السّلام بزرگترين مفسّر قرآن و وصىّ پيامبر اكرم صلّى اللّه عليه و آله و سلم، او كه در خطبه‏ها و سخنرانى‏هاى خود عظمت قرآن را ترسيم نموده است، در مورد قرآن و اعجاز آن گفتارهائى مفصل و شيوا دارد كه گذرا به برخى از آنها اشاره مى‏شود:

1- فيه تبيان كلّ شى‏ء ... و أنّه لا اختلاف فيه فقال سبحانه: «و لو كان من عند غير اللّه لوجدوا فيه اختلافا كثيرا» و انّ القرآن ظاهره أنيق و باطنه عميق، لا تنقضى عجائبه و لا تنقضى غرائبه و لا تكشف الظلمات إلّا به  .
در قرآن، بيان هر چيزى است ... و اختلافى در آن نيست و خداوند مى‏فرمايد: اگر از سوى خداى يكتا نبود، در آن اختلاف فراوان مى‏يافتيد. ظاهر قرآن زيبا، باطن آن ژرف و ناپيدا است. عجائب آن سپرى نگردد، غرائب و شگفتيهاى آن به پايان نرسد و تاريكى‏ها، جز بدان زدوده نشود.

2- تعلّموا القرآن فأنّه أحسن الحديث و تفقهوا فيه فانه ربيع القلوب و استشفوا بنوره فانّه شفاء الصدور  ، قرآن را فراگيريد كه نيكوترين گفتار است. آن را نيك بفهميد كه دلها را بهترين بهار است و از روشنائى آن بهبودى طلبيد كه شفاى دلها است.
حضرت در جملات مذكور، اشاره مى‏نمايند كه قرآن هم ظاهرش شگفت و داراى اعجاز است و هم باطنش، زيرا اختلافى در ظاهر و باطن و محتوى آن نيست و باطن قرآن، از شگفتيهاى فراوان برخوردار بوده، و موجب شفاى قلبها است.
حضرت على عليه السّلام به ذكر ويژگيهايى از قرآن مى‏پردازد كه كتابهاى ديگر از آن برخوردار نبوده و از اختصاصات قرآن مى‏باشد و در عباراتى ديگر مى‏فرمايند:

الف: و لا تخلقه كثرة الردّ و ولوج السمع. من قال به صدق و من عمل به سبق  . قرآن كتابى است كه با خواندن بسيار و شنيدن بسيار آن، كهنه نگردد. هركس به واسطه آن سخن گويد، راست گفته و هركس بدان رفتار نمايد، از ديگران پيشى گرفته.

ب: ذلك القرآن فاستنطقوه و لن أخبركم عنه. إلّا انّ فيه علم ما يأتى و الحديث عن الماضى و دواء دائكم و نظم ما بينكم  . در مورد كتاب خدا، قرآن، از آن بخواهيد تا سخن گويد، و هرگز، خود سخن نگويد و لكن من شما را از آن خبر دهم. بدانيد كه قرآن، شامل علم آينده و حديث گذشته، درمان درد شما، و راه سامان دادن امور شما هست.

ج: و اعلموا أنّ هذا القرآن هو الناصح الذى لا يغشّ و الهادى الذى لا يضلّ ... و ما جالس هذا القرآن أحد إلّا قام عنه به زياده أو نقصان: زيادة فى هدى أو نقصان فى عمى ... فانّ فيه شفاء من أكبر الداء و هو الكفر و النفاق و الغىّ و الضلال ...  .
بدانيد كه قرآن، پندگوئى است كه فريب ندهد و راهنمائى است كه گمراه نكند ... كسى با قرآن ننشست مگر آنكه چون برخاست، افزون شد يا از وى كاست:
افزونى در رستگارى و كاهش از كورى و نادانى ... در قرآن، شفاى بزرگترين بيماريها وجود دارد، يعنى شفاى از كفر و دوروئى و بيراهه شدن و گمراهى.

د: ثم أنزل عليه الكتاب نورا لا تطفأ مصابيحه و سراجا لا يخبو توقّده و بحرا لا يدرك قعره ... فهو معدن الايمان و بحبوحته و ينابيع العلم و بحوره و رياض العدل و غدرانه ... جعله اللّه ريّا لعطش العلماء و ربيعا لقلوب الفقهاء و محاجّ لطرق الصلحاء .

سپس خداوند بر پيامبرش، كتاب قرآن را فروفرستاد، كتابى كه نورى است كه چراغهاى آن خاموش نشود، چراغى كه افروختگى‏اش كاهش نپذيرد و دريايى كه ژرفاى آن‏كس نداند ... پس قرآن، معدن ايمان و مركز آن و چشمه‏سار دانش و درياهاى آن و باغستان داد و آبگيرهاى آن است ... خداوند قرآن را مايه سيرابى دانشمندان قرار داده است و آن را بهار دلهاى فقيهان و مقصد راههاى پارسايان قرار داده است.
حضرت على عليه السّلام در جملات مذكور و ديگر سخنانش، كه در توصيف قرآن و برجستگيهاى اعجاز آن است، بيان مى‏نمايد كه متن و محتوى قرآن، بى‏مانند و خارق‏العاده است زيرا با گذر زمان كهنه نمى‏شود، همان‏طور كه هر كتاب ديگرى، با گذر زمان، كم‏ارزش و يا بى‏ارزش مى‏گردد.
محتوى قرآن از نظر حضرت على عليه السّلام داراى سازوكارى است كه هدايتگر، معدن ايمان، چشمه‏سار دانش و كتابى كه نور است، نورى كه هرگز خاموش نمى‏شود. اين ويژگيها، بدون ارتباط با خالق هستى در هيچ كتابى محقق نمى‏شود و حضرت بيان مى‏نمايد كه قرآن كتاب الهى است و لذا از اخبار غيبى گذشته و آينده خبر مى‏دهد، اخبارى كه انسان عادى را بدون ارتباط با خدا بر آن دسترسى نيست.

«امام مجتبى عليه السّلام»

از امام حسن مجتبى عليه السّلام دومين پيشواى شيعيان، روايتى در مورد قرآن نقل شده كه حضرت در توصيف قرآن مى‏فرمايد:
إن هذا القرآن فيه مصابيح النور و شفاء الصدور، فليجل جال بصره و ليلحم الصفة فكره فان التفكر حياة قلب البصير كما يمشى المستنير فى الظلمات بالنور  .
بدرستى كه قرآن داراى جايگاه نور و شفاء سينه‏ها است. هر شخص تيزبين، بايد كه در آن دقت كند و نظر خويش را بر آن بيفكند، زيرا كه انديشه نمودن، موجب حيات و روشنائى قلب انسان بينا مى‏شود. چنانكه، آن‏كه خواستار روشنائى در تاريكى‏ها است، به سبب نور، راه را مى‏پيمايد.
امام حسن مجتبى، نيز مانند پدر بزرگوارشان، قرآن را كتابى برجسته مى‏دانند كه موجب روشنائى و بصيرت است و اين بصيرت ناشى از متن و محتوى آيات مى‏باشد، خصوصيتى كه آن را ممتاز نموده است و اين امتياز همواره در قرآن بوده و هست.

«امام حسين عليه السّلام»

سيد الشهداء، قرآن را كتابى گرانقدر مى‏داند كه داراى چهار خصوصيات مهم است و در روايتى كه از ايشان نقل شده است مى‏فرمايد:
كتاب اللّه عزّ و جل على أربعة أشياء، على العبارة و الاشارة و اللطائف و الحقائق.
فالعبارة للعوام و الاشارة للخواص و اللطائف للأولياء و الحقائق للانبياء  . كتاب خداوند متعال، داراى چهار بخش است: عبارات، اشارات، لطائف و حقائق. عبارات آن براى همه و عموم مى‏باشد. اشارات آن براى خواص، سودمند است و لطائف آن براى اولياء اللّه است و حقائق آن مختص به انبياء است.
از نظر امام حسين، كه خود از معصومين و در رديف انبياء است، قرآن، تنها كتابى است كه خارق‏العاده و بى‏مانند است، هم ظاهر و الفاظ آن و هم متن و حقائق آن؛ ظاهر و عبارات آن براى همه جاذبه دارد و مورد توجه مى‏باشد و لكن از آن بالاتر، اشارات قرآنى است كه باز ناشى از الفاظ و متن آن است و آن براى علماء خواص و ژرف‏نگران هست و از آن برتر، لطائف قرآن است كه اولياء اللّه از آن سود مى‏جويند و مرحله بالاتر، حقائق آن مى‏باشد كه براى انبياء يعنى پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و سلم و ديگر معصومين قابل دريافت است.
در روايت مذكور، امام حسين عليه السّلام با جملات كوتاه، اعجاز و عظمت قرآن را چه در قالب الفاظ و چه در قالب باطن آن را بيان مى‏نمايند، كه هركس به‏اندازه توان و ظرفيت خويش، مى‏تواند از قرآن بهره برد و قرآن كتاب الهى و برجسته و برگزيده و بى‏مثال است.

«امام سجّاد عليه السّلام»

امام زين العابدين، آن پيشواى ثناگوى الهى، در قالب ادعيه و مناجاتهاى خويش به عظمت و خارق‏العاده بودن قرآن اشاره مى‏نموده و در كلماتى دلنشين به هنگام ختم قرآن، فرموده است:
الف: اللّهم انك أعنتنى على ختم كتابك الذى أنزلته نورا و جعلته مهيمنا على‏ كل كتاب، انزلته و فضّلته على كل حديث قصصته  ؛ بار خدايا اين تو بودى كه مرا بر ختم قرآن ياريم نمودى، كتابى كه بر پيامبرت نازل كردى و آن كتاب نور است. كتابى كه بر هر كتاب ديگرى كه نازل كردى، برترى دارد و بر هر سخنى كه حكايت نمودى، رجحان دارد.

ب: جعلته نورا نهتدى من ظلم الضلالة و الجهالة باتّباعه ... و ميزان قسط لا يحيف عن الحقّ لسانه و نور هدى لا يطفأ عن الشاهدين برهانه  . خدايا قرآن را مشعلى نورانى قرار دادى كه با پيروى از آن، ما، از تاريكى گمراهى و جهالت، نجات مى‏يابيم ... قرآن، ميزان و محور قسط و عدالت است كه از حق به دور نمى‏شود. قرآن نور هدايت است كه در محفل صاحبدلان، چراغ آن هرگز خاموش نمى‏شود.

ج: اللهم انّك انزلته على نبيك محمد صلّى اللّه عليه و آله و سلم مجملا و الهمته علم عجائبه مكملا .
خدايا تو اين قرآن را بى‏هيچ شرح و تفسيرى بر پيامبرت حضرت محمد صلّى اللّه عليه و آله و سلم فروفرستادى و علم به عجائب و شگفتيهايش را در منتهاى كمال و تفصيل به آن حضرت الهام نمودى.

د: و اجعل القرآن لنا فى ظلم الليالى مونسا و من نزعات الشيطان و خطرات الوساوس حارثا و لاقدامنا عن نقلها الى المعاصى حابسا و لألسنتنا عن الخوض فى الباطل من غير ما آفة مخرسا و لجوارحنا عن اقتراف الآثام زاجرا و لما طوت الغفلة عنّا من تصفح الاعتبار ناشرا حتى توصل الى قلوبنا فهم عجائبه و زواجر امثاله التى ضعفت الجبال الرواسى على صلابتها عن احتماله  .
بار خدايا، قرآن را در تاريكى شب، مونس و همدم ما قرار بده و در برابر كششها، گرايشها و وسوسه‏هاى شيطانى، امين قرار بده و چنان كن كه قرآن قدمهاى ما را از سير در راه معاصى بازدارد و زبان را از گفتن سخن باطل، بى‏هيچ آفتى كه به‏ زبان برسد، لال گرداند و اعضاء و جوارح ما را از ارتكاب گناهان بازدارد و طومار عبرتها را كه به دست غفلت پيچيده شده، پيش روى ما بگشايد تا عجائب و شگفتيهاى قرآن و همچنان مثلهاى هشداردهنده آن، كه كوههاى سخت از تحمل آن ناتوانند، بر قلبهاى ما راه يابد.

امام سجّاد عليه السلام و آن پيشواى زاهدان، علىّ بن حسين، در جملات بسيار پرمعنى و پرشكوه خود در مورد قرآن، بيان داشت كه قرآن كتابى است، ممتاز، كه بر هر كتابى برترى دارد و مانند آن نيامده است. چه الفاظ آن و چه محتوى آن معجزه است و بى‏مانند. آن حضرت قرآن را كتاب هدايت، ميزان قسط مى‏داند و در عبارتى ديگر فرمود: خدا عجائب و شگفتيها و اعجاز آن را بر پيامبر صلى اللّه عليه و آله و سلم بيان نموده است.
لذا قرآن كتابى است كه محتوى آن لبريز است از عجائب و در زبان دعا، از خداوند مى‏خواهد كه شگفتيهاى آن را بر ما هموار نمايد و فهم و معرفت آنها را بر قلبهاى ما آسان نمايد. ايشان كتاب قرآن را همچون سدّى در برابر وسوسه‏هاى شيطان مى‏داند كه هركس بر آن تمسك جويد، او را مصون مى‏دارد، و اين خصوصيت در چه كتابى ديگر ممكن است يافت شود؟ قرآن از نظر حضرت سجّاد عليه السّلام، از آن جهت كه آسمانى است، برگزيده و ممتاز و معجزه است.

«امام باقر عليه السّلام»

امام محمد باقر عليه السّلام آن شكافنده علوم، در مورد فراگيرى قرآن همه علوم و مطالب لازم را و اينكه خداوند هر امرى را كه در هدايت انسان مورد نياز بوده است، براى پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و سلم در قرآن نازل نموده است و اينكه از جمله اعجاز قرآن، آن است كه دربرگيرنده همه مطالب گرانسنگ و بى‏بديل هست، مى‏فرمايد:
1- ان اللّه لم يدع شيئا تحتاج اليه الامّة الى يوم القيامة الّا انزله فى كتابه و بيّنه لرسوله و جعل لكل شى‏ء حدّا و جعل عليه دليلا يدل عليه  . خداوند از هيچ امرى كه‏ مورد نياز امت تا روز قيامت بوده است، فروگذار ننموده است، مگر آنكه، آن را در كتابش بر پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و سلم فروفرستاده و براى پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و سلم بيان داشته است. خداوند براى هر چيزى، حدّى قرار داده و براى آن راهنمائى، كه بر او دلالت نمايد.
در مورد ديگرى نيز از حضرت باقر عليه السّلام روايت شده كه حضرت در مورد قرآن و عجائب آن مى‏فرمايند كه قرآن با گذر زمان فرسوده و كهنه نمى‏شود و همواره مطالب قرآن در هر عصر و زمان نو و شاداب است و مى‏فرمايد:
2- و لو انّ الآية اذا نزلت فى قوم ثم مات اولئك القوم ماتت الآية، لما بقى من القرآن شى‏ء و لكنّ القرآن يجرى اوّله على آخره، ما دامت السماوات و الارض  . اگر هر آيه‏اى از قرآن هنگامى كه در مورد قومى، نازل مى‏شد و آن قوم سپس مى‏مردند، آن آيه هم بى‏اثر و مهمل مى‏شد، از قرآن چيزى باقى نمى‏ماند. بلكه قرآن اين‏چنين نيست و آيات نخستينش با آيات آخر، مرتبط است و تا زمانى كه آسمان و زمين برپا است قرآن، پويا، زنده و قابل عمل است.

«امام صادق عليه السّلام»

امام جعفر صادق عليه السّلام آن درياى بيكران علم و دانش، قرآن را بزرگترين معجزه پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و سلم مى‏داند و در گفتگوى كه بين ايشان و جمعى از يهوديان در مورد قرآن بوده است، آمده است:
1- روى ان قوما من اليهود قالوا للصادق عليه السّلام اىّ معجز يدل على نبوة محمد صلّى اللّه عليه و آله و سلم؟ قال كتابه المهيمن الباهر لعقول الناظرين  . روايت شده كه گروهى از يهوديان براى امام صادق عليه السّلام گفتند، بر نبوت محمد، چه معجزه‏اى وجود دارد؟
حضرت فرمود: قرآن او، كه برترين كتاب و خيره‏كننده عقل كسانى است كه در قرآن تأمل نمايند.
2- امام صادق عليه السّلام، قرآن را كتاب خدشه‏ناپذيرى مى‏داند كه هيچ انسانى‏
نمى‏تواند به مانند آن را بياورد، يعنى اعجاز قرآن از نظر ظاهر و محتوى و لذا در سؤالى كه از حضرت در مورد قرآن مى‏شود، چنين آمده است كه:
سألت الصادق عليه السّلام فقلت له: يا ابن رسول اللّه ما تقول فى القرآن؟ فقال هو كلام اللّه و قول اللّه و كتاب اللّه و وحى اللّه و تنزيله و هو الكتاب العزيز الذى لا يأتيه الباطل من بين يديه و لا من خلفه تنزيل من حكيم حميد  . (پدر علىّ بن سالم) مى‏گويد از حضرت در مورد قرآن سؤال كردم   و گفتم، يا ابن رسول اللّه، نظر شما در مورد قرآن چيست؟ حضرت فرمود: قرآن كلام خدا و سخن خدا و كتاب خدا و وحى و نازل‏شده از نزد اوست، قرآن كتاب ضربه‏ناپذيرى است كه هيچ‏گونه باطلى، نه از پيش‏رو و نه از پشت‏سر، نه از قبل و نه از بعد، به سراغ آن نمى‏آيد چرا كه از سوى خداوند حكيم و شايسته نازل شده است.

3- امام صادق عليه السّلام از ديگر وجوه اعجاز قرآن را، كامل بودن آن از نظر متن و محتوى مى‏داند و بيان مى‏دارد كه خداوند در قرآن تمام علوم و مطالب لازم مورد نياز بشر را، بيان نموده است و مى‏فرمايد:
ان اللّه أنزل فى القرآن تبيان كل شى‏ء حتى و اللّه ما ترك شيئا يحتاج العباد اليه الّا بيّنه للناس حتى لا يستطيع عبد يقول: لو كان هذا نزل فى القرآن، الّا و قد انزل اللّه فيه  . خداوند در قرآن هر امرى را بيان نموده است و قسم به خدا كه او از هيچ امرى كه مورد نياز بندگان بوده است، فروگذار نكرده است مگر آنكه آن را بيان داشته، به شكلى كه بنده نمى‏تواند بگويد: كاش در اين موضوع هم خدا سخن مى‏گفت، زيرا خداوند در هر موضوعى سخن گفته است  .
4- امام صادق عليه السّلام قرآن را كتابى مى‏داند كه اخبار گذشتگان و حتى آيندگان را داراست و از اعجاز اخبار غيبى برخوردار است و مى‏فرمايد:
ان العزيز الجبّار أنزل عليكم كتابه و هو الصادق البارّ، فيه خبركم و خبر من قبلكم و خبر من بعدكم و خبر السماء و الارض و لو أتاكم من يخبركم عن ذلكم لتعجّبتم  . خداوند عزيز و جبار بر شما قرآن را فروفرستاد، خداوندى كه صادق و خير محض است. در قرآن از وضعيت شما خبر داده و همچنين خبرهاى از آينده و از آسمان و زمين در قرآن وجود دارد و اگر كسى (از طرف غير از خدا) چنين اخبارى را براى شما مى‏آورد، هرآينه شما تعجب مى‏كرديد.

5- امام صادق عليه السّلام از ديگر شگفتيهاى قرآن را، هدايتگرى كتاب قرآن مى‏داند و بيان مى‏كند، چه كتابى مى‏تواند، مثل قرآن، آن قدر گسترده هدايتگرى داشته باشد و به نقل از پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و سلم مى‏فرمايد:
القرآن هدى من الضلالة و تبيان من العمى ... و نور من الظلمة. قرآن هدايتگر از گمراهى و روشنگر جهل‏ها ... و نورى براى تاريكى‏ها است  .
6- امام صادق عليه السّلام همواره براى مخالفين قرآن، اعجاز قرآن را گوشزد مى‏نمودند و آنها را به سوى حق دعوت مى‏كردند و لذا روايت شده كه روزى جمعى از معارضين قرآن در نزديك خانه خدا، در كنار مقام ابراهيم، گردهم جمع شده بودند و حكايت تلاش خود را در جهت معارضه با قرآن، بيان مى‏داشتند و هريك به عجز خود در برابر قرآن معترف بود و امام آن لحظه از كنار آنها مى‏گذشت، به بيان خواندن آيه شريفه مربوط به اعجاز قرآن، مبادرت نمود كه خداوند مى‏فرمايد:
قُلْ لَئِنِ اجْتَمَعَتِ الْإِنْسُ وَ الْجِنُّ عَلى‏ أَنْ يَأْتُوا بِمِثْلِ هذَا الْقُرْآنِ لا يَأْتُونَ بِمِثْلِهِ  . آنها مبهوت شدند و گزارش فوق را مرحوم مجلسى چنين نقل مى‏كند:
روى انّ ابن ابى العوجاء و ثلاثه نفر من الدهرية اتّفقوا على ان يعارض كل واحد منهم ربع القرآن ... و كانوا يسرّون بذلك اذ مرّ عليهم الصادق عليه السّلام فالتفت عليهم‏
و قرأ عليهم: قل لئن اجتمعت ... فبهتوا  . روايت شده كه ابن ابى عوجاء و سه نفر ديگر از علماء آن‏وقت، توافق كردند كه به معارضه قرآن بپردازند و هريك از آنها به اندازه يك‏چهارم قرآن را بياورند ... و در اين مورد گفتگو مى‏كردند كه در آن حال امام صادق بر آنها عبور مى‏كرد و آيه شريفه را خواند كه قُلْ لَئِنِ اجْتَمَعَتِ ... و آنها مبهوت شدند.

«امام كاظم عليه السّلام»

و امام كاظم عليه السّلام در مورد عظمت قرآن و اينكه با گذشت روز و شب و زمان، تغييرى در محتوى و بيان قرآن ايجاد نمى‏شود و اعجاز قرآن آن است كه عصرى نيست، بلكه فراتر از يك عصر و زمان است، مى‏فرمايد:
انّ رجلا سأل ابا عبد اللّه عليه السّلام، ما بال القرآن لا يزداد على النشر و الدرس الّا غضاضة، فقال: لان اللّه تبارك و تعالى لم يجعله لزمان دون زمان و لا لناس دون ناس فهو فى كل زمان جديد و عند كل قوم غضّ الى يوم القيامة  . امام كاظم عليه السّلام فرمودند:
مردى از امام صادق عليه السّلام سؤال نمود، چگونه است كه قرآن با بحث و گفتگو در مورد آن، فرسوده نمى‏شود، بلكه همواره شاداب و تازه است؟ حضرت فرمودند: بدان جهت كه خداوند قرآن را مخصوص عصر و دورانى خاص قرار نداده است، همچنين كه قرآن اختصاص به مردم خاصى ندارد، بلكه قرآن براى همه اعصار و همه مردم گويا است و لذا قرآن تا روز قيامت، در هر عصر و نزد هر مردمى شاداب خواهد بود.

«امام رضا عليه السّلام»

امام رضا عليه السّلام، در گفتگوئى، در مورد عظمت قرآن و نشانه‏هاى اعجاز الهى آن سخن فرمودند و بيان داشتند كه قرآن كتاب الهى و ما فوق طاقت بشرى است، كتابى‏
است كه موجب هدايت بشر است و با استماع و قرائت آن، از جذابيّت آن كاسته نمى‏شود و هرچه بيشتر قرائت شود، از آن لذت و بهره بيشتر برده خواهد شد كه اشاره به اعجاز قرائى قرآن است. ايشان مى‏فرمايند:
هو جبل اللّه المتين و عروته الوثقى و طريقته المثلى، المؤدّى الى الجنّة و المنجى من النار، لا يخلق من الازمنة و لا يغثّ على الالسنة لانه لم يجعل لزمان دون زمان  . قرآن ريسمان محكم الهى و وسيله‏اى مطمئن به سوى خدا و راه بى‏مانند الهى مى‏باشد، كه موجب هدايت انسان به سوى بهشت و نجات‏دهنده از آتش است. با گذشت ايّام و زمان، فرسوده نمى‏شود و با تكرار آن، كم‏بها نمى‏شود، زيرا براى زمان خاصى در نظر گرفته نشده است.
در مورد ديگرى وقتى از حضرت رضا عليه السّلام در مورد قرآن سؤال مى‏شود، حضرت كلام خدا را برترين كلام مى‏داند و لذا در پاسخ به سؤال ابن صلت آمده است:
عن الريان بن صلت قال قلت للرضا عليه السّلام ما تقول فى القرآن؟ فقال عليه السّلام: كلام اللّه لا تتجاوزوه، لا تطلبوا الهدى فى غيره فتضلّوا  . ريان بن صلت مى‏گويد: خدمت امام رضا عليه السّلام عرض كردم نظر شما در مورد قرآن چيست حضرت فرمود: قرآن كلام خدا است، بر آن سبقت مجوئيد و راه هدايت را از غير از آن طلب مكنيد، زيرا گمراه مى‏شويد.

«امام جواد عليه السّلام»

در مجموعه روايت امام جواد، از آنچه كه در دسترس بود، عباراتى به صراحت در مورد اعجاز قرآن يافت نشد. لكن از برخى از احتجاجات حضرت كه موجود است، مى‏توان دريافت كه از نظر ايشان هم همانند ديگر ائمه، قرآن معجزه جاويدانى است كه همواره محور رجوع مردم بوده و هر امرى را بايد با قرآن‏
دريافت و اعجاز قرآن در آن است كه محور حق و باطل است؛ لذا در يكى از احتجاجات ايشان با يحيى بن اكثم، كه از قضات و عالمان آن وقت بوده است، حضرت جواد عليه السّلام، كتاب خدا را به استناد روايت پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و سلم محور عرضه روايات بر آن مى‏داند و مى‏فرمايد:
و ما خالف كتاب اللّه و سنتى فلا تأخذوا به و ليس يوافق هذا الخبر كتاب اللّه  .
هرآنچه كه با كتاب خدا و سنت من مخالفت دارد، بر آن اعتناء نكنيد و بدين جهت اين خبر   موافق كتاب خدا نيست.

«امام هادى عليه السّلام»

دهمين امام شيعه حضرت علىّ بن محمد عليه السّلام نيز در احتجاجات خود با مخالفين، آنها را به قرآن ارجاع مى‏دهد و قرآن را كتاب شكست‏ناپذيرى مى‏داند كه با گذشت زمان، تغييرى در آن ايجاد نشده و استدلالهاى قرآن اعجاب‏انگيز و متقن است به عنوان مثال، امام هادى عليه السّلام در احتجاج خود در مسئله جبر، بيان مى‏دارد كه عقيده شيعه، همان اختيار و منزلة بين المنزلتين است، نه جبر و نه تفويض و بيان مى‏داند كه قرآن با آيات محكم خود بر آن شهادت مى‏دهد و مى‏فرمايد:
و يشهد به القرآن بمحكم آياته و يحقق تصديقه عند ذوى الالباب  . قرآن به آن (عقيده منزلة بين المنزلتين)، به وسيله آيات محكم و متقن خود شهادت مى‏دهد و تصديق آن نزد صاحب خرد، محقق مى‏شود.
امام هادى عليه السّلام در عبارتى ديگر، تكذيب‏كننده قرآن را كافر دانسته و مى‏فرمايد:
و من كذّب كتابه لزمه الكفر باجماع الامه  . هركس كتاب خدا را تكذيب نمايد، به اتفاق امت اسلامى، دچار كفر شده است.

«امام عسكرى عليه السّلام»

امام حسن بن على عسكرى عليه السّلام در روايتى كه از ايشان نقل شده است، قرآن را كلام خدا و برترين كلام و سخن مى‏داند به شكلى كه هيچ كلامى همپا و در رديف آن نيست. در واقع اعجاز قرآن در آن است كه از جنس سخن است ولى سخنى كه به‏مانند آن نتوان آورد، اگرچه كلمات آن، همان كلمات مورد استفاده است، اما انتخاب كلمات و قالبهاى آن، در حد اعجاز است. لذا حضرت مى‏فرمايد:
ان لكلام اللّه فضلا على الكلام، كفضل اللّه على خلقه و لكلامنا فضل على كلام الناس كفضلنا عليهم  . همانا كلام خدا بر هر كلام ديگرى برترى دارد، همان‏طور كه خداوند متعال بر مخلوقاتش برترى دارد و براى كلام ما (ائمه) برترى بر كلام مردم هست، همان‏طور كه خود ما بر آنها برترى داريم.

«امام زمان (علیه السلام)»

دوازدهمين پيشواى تشيع حضرت صاحب الزمان (علیه السلام) خود، قرآن ناطق است و براساس احكام قرآن حكومت عدل محض الهى را بنيان خواهند نهاد. در رواياتى كه از حضرت رسيده است، قرآن را متقن‏ترين كتاب الهى دانسته و در پاسخ سؤالاتى كه از ايشان شده، در مواردى، آنها را به قرآن ارجاع داده است، كه حكايت از اعجاز در استوارى معنى و مفهوم قرآن و عدم زوال‏پذيرى قرآن دارد، به‏عنوان مثال در مورد علّت غيبت خودشان در پاسخ به سؤالات اسحاق بن يعقوب او را به‏
قرآن ارجاع داده و مى‏فرمايد:
و اما علة ما وقع من الغيبة فان اللّه عزّ و جلّ يقول: يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لا تَسْئَلُوا عَنْ أَشْياءَ إِنْ تُبْدَ لَكُمْ تَسُؤْكُمْ  . امّا در علت غيبت، به آيه شريفه، نظر نمائيد كه مى‏فرمايد: اى اهل ايمان، از چيزهائى نپرسيد كه اگر براى شما آشكار شود، شما را ناراحت مى‏كند  .
حضرت در مورد ديگرى در مورد معنى حروف مقطعه كهيعص، آن را از اختصاصات قرآن دانسته و آن را از اخبار غيبى قرآن مى‏شمارد. سعد بن عبد اللّه در اين مورد مى‏گويد:
فاخبرنى يا بن رسول اللّه عن تأويل كهيعص قال عليه السّلام هذه الحروف من انباء الغيب  . (سعد بن عبد اللّه قمى) مى‏گويد: يا بن رسول اللّه مرا از تأويل كهيعص خبر بده: حضرت فرمود: اين حروف از خبرهاى غيبى است.

نويسنده: سید رضا مؤدب