آداب احسان و نیکی در قرآن؛ سوره بقره ، آیه 178

 احسان در قصاص [سوره بقره: آيه 178]

يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الْقِصاصُ فِي الْقَتْلى‏ الْحُرُّ بِالْحُرِّ وَ الْعَبْدُ بِالْعَبْدِ وَ الْأُنْثى‏ بِالْأُنْثى‏ فَمَنْ عُفِيَ لَهُ مِنْ أَخيهِ شَيْ‏ءٌ فَاتِّباعٌ بِالْمَعْرُوفِ وَ أَداءٌ إِلَيْهِ بِإِحْسانٍ ذلِكَ تَخْفيفٌ مِنْ رَبِّكُمْ وَ رَحْمَةٌ فَمَنِ اعْتَدى‏ بَعْدَ ذلِكَ فَلَهُ عَذابٌ أَليمٌ (178)

اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، در باره كشتگان، بر شما [حق‌] قصاص مقرر شده: آزاد عوض آزاد و بنده عوض بنده و زن عوض زن. و هر كس كه از جانب برادر [دينى‌]اش [يعنى ولىّ مقتول‌]، چيزى [از حق قصاص‌] به او گذشت شود، [بايد از گذشت ولىّ مقتول‌] به طور پسنديده پيروى كند، و با [رعايت‌] احسان، [خونبها را] به او بپردازد. اين [حكم‌] تخفيف و رحمتى از پروردگار شماست؛ پس هر كس، بعد از آن از اندازه درگذرد، وى را عذابى دردناك است.(فولادوند)

********************************************************

1- آلاء الرحمن في تفسير القرآن

وَ أَداءٌ من الجاني إِلَيْهِ اي الولي بِإِحْسانٍ كما احسن اليه بالعفو عن القصاص‏

2-اطيب البيان فى تفسير القرآن

وَ أَداءٌ إِلَيْهِ بِإِحْسانٍ و قاتل نيز مسامحه و مماطله در اداء ديه ننمايد و هر چه زودتر آن را بدهد و چنانچه ولى دم باو احسان و نيكى نموده و از قصاص گذشت او هم احسان كند و حق ثابت او را بخوبى ادا نمايد.

3.تفسير الصافي
وَ أَداءٌ إِلَيْهِ من الجاني إلى العافي بِإِحْسانٍ وصية للجاني بأن لا يماطله و لا يبخس حقه بل يشكره على عفوه.
في الكافي و العيّاشيّ عن الصادق عليه السلام: ينبغي للذي له الحق أن لا يعسر أخاه إذا كان قد صالحه على دية و ينبغي للذي عليه الحق أن لا يمطل أخاه إذا قدر على ما يعطيه و يؤدي إليه بإحسان.

4.الميزان في تفسير القرآن‏

قوله تعالى: فَاتِّباعٌ بِالْمَعْرُوفِ وَ أَداءٌ إِلَيْهِ بِإِحْسانٍ، مبتدأ خبره محذوف أي فعليه أن يتبع القاتل في مطالبة الدية بمصاحبة المعروف، من الاتباع و على القاتل أن يؤدي الدية إلى أخيه ولي الدم بالإحسان من غير مماطلة فيها إيذاؤه.

5.ترجمه تفسير الميزان‏

(فَاتِّباعٌ بِالْمَعْرُوفِ، وَ أَداءٌ إِلَيْهِ بِإِحْسانٍ)
الخ، كلمه (اتباع) مبتدايى است كه خبرش حذف شده و تقديرش (فعليه ان يتبع القاتل فى مطالبة الدية، بمصاحبة المعروف، بر اوست كه قاتل را تعقيب كند و خون بها را از او مطالبه نمايد مطالبه‏ اى پسنديده) و بر قاتل است كه خون بها را به برادرش كه ولى كشته او است، با احسان و خوبى و خوشى بپردازد و ديگر امروز و فردا نكند و او را آزار ندهد.

6.مجمع البيان‏

«وَ أَداءٌ إِلَيْهِ بِإِحْسانٍ» أي‏الدفع عند الإمكان من غير مطل و به قال ابن عباس و الحسن و قتادة و مجاهد و هو المروي عن أبي عبد الله (ع)
و قيل المراد فعلى المعفو عنه الاتباع و الأداء

7.ترجمه تفسير مجمع البيان‏

وَ أَداءٌ إِلَيْهِ بِإِحْسانٍ ...- از حضرت صادق منقول است كه يعنى قاتل در صورت امكان بدون معطّلى و سهل انگارى ديه را بايد بدهد ابن عباس و حسن و قتاده و مجاهد نيز بهمين نحو تفسير كرده‏اند.

8.تفسير منهج الصادقين في إلزام المخالفین

فَاتِّباعٌ پس بر قاتل است بعد از عفو از پى رفتن بِالْمَعْرُوفِ بنيكويى و آن طوع و رغبت است در دادن دية وَ أَداءٌ و ادا كردن و رسانيدن وجه دية إِلَيْهِ بولى مقتول بِإِحْسانٍ بنيكويى يعنى بزودى نه بمطل و بدخويى و يا بر عافيست اتباع بمعروف يعنى سخت گيرى نكند بر جانى در طلب دية او و او را مهلت دهد اگر معسر باشد و يا زياده از حق دية از او نطلبد .

9.تفسير نمونه

سپس براى اينكه روشن شود كه مساله قصاص حقى براى اولياى مقتول است و هرگز يك حكم الزامى نيست، و اگر مايل باشند مى ‏توانند قاتل را ببخشند و خونبها بگيرند، يا اصلا خونبها هم نگيرند، اضافه مى ‏كند:" اگر كسى از ناحيه برادر دينى خود مورد عفو قرار گيرد (و حكم قصاص با رضايت طرفين تبديل به خونبها گردد) بايد از روش پسنديده ‏اى پيروى كند (و براى پرداخت ديه طرف را در فشار نگذارد) و او هم در پرداختن ديه كوتاهى نكند" (فَمَنْ عُفِيَ لَهُ مِنْ أَخِيهِ شَيْ‏ءٌ فَاتِّباعٌ بِالْمَعْرُوفِ وَ أَداءٌ إِلَيْهِ بِإِحْسانٍ).
به اين ترتيب از يك سو به اولياى مقتول توصيه مى‏ كند كه اگر از قصاص صرفنظر كرده ‏ايد در گرفتن خونبها زياده روى نكنيد و به طرز شايسته با توجه به مبلغ عادلانه‏ اى كه اسلام قرار داده و در اقساطى كه طرف، قدرت پرداخت آن را دارد از او بگيريد.
و از سوى ديگر با جمله و أَداءٌ إِلَيْهِ بِإِحْسانٍ به قاتل نيز توصيه مى‏ كند كه در پرداخت خونبها روش صحيحى در پيش گيرد و بدهى خود را بدون مسامحه بطور كامل و به موقع اداء نمايد. و به اين صورت وظيفه و برنامه هر يك از دو طرف را مشخص كرده است.