ماجرای تولد موسی (ع) و نگهداری او

هنگام ولادت موسی ـ علیه السلام ـ هرچه نزدیكتر می‎شد، مادر موسی ـ علیه السلام ـ نگرانتر می‎گردید، و همواره در این فكر بود كه چگونه پسرش را از دست جلّادان فرعون حفظ كند.
امداد و لطف الهی موجب شد كه آثار حمل در یوكابد مادر موسی ـ علیه السلام ـ چندان آشكار نباشد، از سوی دیگر یوكابد با قابله‎ای دوست بود، و آن قابله به خاطر دوستی، حمل مادر موسی ـ علیه السلام ـ را گزارش نمی‎داد.
لحظات تولّد موسی ـ علیه السلام ـ فرا رسید، مادر موسی ـ علیه السلام ـ به دنبال دوستِ قابله‎اش فرستاد و از او استمداد نمود، قابله آمد و مادر موسی ـ علیه السلام ـ را یاری نمود، موسی ـ علیه السلام ـ در مخفیگاه دور از دید مردم متولد شد، در این هنگام نور مخصوصی از چهره موسی درخشید كه بدن قابله به لرزه افتاد، همان دم محبّت موسی در قلب قابله جای گرفت، قابله به مادر موسی گفت:
«من تصمیم گرفته بودم تولّد موسی ـ علیه السلام ـ را به مأموران خبر دهم (و جایزه‎ام را بگیرم) ولی محبّت این نوزاد به قدری بر قلبم چیره شد كه حتی حاضر نیستم مویی از او كم شود.»
قابله از خانه مادر موسی ـ علیه السلام ـ بیرون آمد، بعضی از جاسوسان حكومت، او را دیدند، تصمیم گرفتند به خانه مادر موسی وارد گردند، خواهر موسی(1) ماجرا را به یوكابد گفت؛ یوكابد دستپاچه شد كه چه كند، در این میان از شدّت وحشت، هوش از سرش رفته بود، نوزاد را به پارچه‎ای پیچید و به تنور انداخت.
مأمورین وارد خانه شدند و در آنجا جز تنور آتش ندیدند، تحقیقات از مادر موسی ـ علیه السلام ـ شروع شد، به او گفتند: «قابله در اینجا چه می‎كرد؟»
یوكابد گفت: «او دوست من است و به عنوان دیدار به اینجا آمده بود.» مأمورین مأیوس شده و از خانه خارج شدند.
مادر هنگامی كه حال عادی خود را بازیافت به دخترش گفت: «نوزاد كجاست؟» دختر گفت: اطلاع ندارم. در این لحظه صدای گریه نوزاد از درون تنور بلند شد، مادر به سوی تنور رفت و دید خداوند آتش را برای موسی خنك و گوارا كرده است، نوزادش را با كمال سلامتی از درون تنور بیرون آورد.
ولی باز مادر نگران بود، چرا كه یك‎بار صدای گریه نوزاد كافی بود كه جاسوسان را متوجّه سازد، متوجّه خدا شد و از خدا خواست راه چاره‎ای پیش روی او بگشاید، خداوند با الهام خود به مادر موسی، او را از نگرانی حفظ كرد تنور بیرون آورد.
ولی باز مادر نگران بود، چرا كه یك‎بار صدای گریه نوزاد كافی بود كه جاسوسان را متوجّه سازد، متوجّه خدا شد و از خدا خواست راه چاره‎ای پیش روی او بگشاید، خداوند با الهام خود به مادر موسی، او را از نگرانی حفظ كرد(2) در این مورد از زبان قرآن چنین می‎خوانیم:
«وَ أَوْحَینا إِلى أُمِّ مُوسى أَنْ أَرْضِعِیهِ فَإِذا خِفْتِ عَلَیهِ فَأَلْقِیهِ فِی الْیمِّ وَ لا تَخافِی وَ لا تَحْزَنِی إِنَّا رَادُّوهُ إِلَیكِ وَ جاعِلُوهُ مِنَ الْمُرْسَلِینَ؛ ما به مادر موسی، الهام كردیم او را شیر بده و هنگامی كه بر او ترسیدی، وی را در دریا(ی) نیل بیفكن و نترس و غمگین مباش كه ما او را به تو بازمی‎گردانیم و او را از رسولان قرار می‎دهیم.»(3)
و از امدادهای غیبی دیگر اینكه یوكابد سه ماه مخفیانه به موسی ـ علیه السلام ـ شیر داد، در این مدت هیچگاه موسی گریه نكرد و حركتی كه موجب باخبر شدن جاسوسان شود از خود نشان نداد.(4)

 

نهادن موسی ـ علیه السلام ـ در میان صندوق و افكندن آب به دریا

مادر موسی ـ علیه السلام ـ طبق الهام الهی تصمیم گرفت، كودكش را به دریا بیفكند، به طور محرمانه به سراغ یك نفر نجّار مصری كه از فرعونیان بود آمد و از او درخواست یك صندوقچه كرد.
نجّار گرفت: صندوقچه را برای چه می‎خواهی؟
یوكابد كه زبانش به دروغ عادت نكرده بود گفت: من از بنی‎اسرائیلم، نوزاد پسری دارم، می‎خواهم نوزادم را در آن مخفی نمایم.
نجّار مصری تا این سخن را شنید، تصمیم گرفت این خبر را به جلّادان برساند، به سراغ آنها رفت، ولی آنچنان وحشتی عظیم بر قلبش مسلّط شد كه زبانش از سخن گفتن باز ایستاد، می‎خواست با اشاره دست، مطلب را بازگو كند، مأمورین از حركات او چنین برداشت كردند كه یك آدم مسخره كننده است، او را زدند و از آنجا بیرون نمودند.
او وقتی كه حالت عادی خود را بازیافت، بار دیگر برای گزارش نزد جلّادان رفت، باز مانند اول زبانش گرفت، و این موضوع سه‎بار تكرار شد، او وقتی كه به حال عادی بازگشت، فهمید كه در این موضوع، یك راز الهی نهفته است، صندوق را ساخت و به مادر موسی ـ علیه السلام ـ تحویل داد.(5)
مادر موسی ـ علیه السلام ـ نوزاد خود را در میان آن صندوق نهاد، صبحگاهان هنگامی كه خلوت بود، كنار رود نیل آمد و آن صندوق را به رود نیل انداخت، امواج نیل آن صندوق را با خود برد، این لحظه برای مادر موسی، لحظه بسیار حسّاس و پرهیجانی بود، اگر لطف الهی نبود، مادر فریاد می‎كشید و از فراق نوردیده‎اش، جیغ می‎زد و در نتیجه جاسوسان متوجّه می‎شدند، ولی خطاب «وَ لا تَخافِی وَ لا تَحْزَنِی» (نترس و محزون نباش، ما موسی را به تو برمی‎گردانیم)(6) قلب مادر را آرام كرد، چه بهتر كه در اینجا رشته سخن را به پروین اعتصامی بدهیم كه می‎گوید:
مـادر مـوسی چـو مـوسی را بـه نـیل درفـكـنـد از گـفتـه ربّ جـلیـل
خـود ز ساحل كـرد بـا حسرت نـگاه گـفت كـای فـرزند خـرد بـی‎گناه
گـر فـرامـوشت كـند لـطف خـدای چون رهی زیـن كـشتی بـی‎ناخدای؟
وحی آمد كـاین چه فكر بـاطل است رهـرو مـا ایـنك انـدر مـنزل است
مـا گـرفتیـم آنـچـه را انـداختـی دست حـق را دیـدی و نـشنـاختی
سطح آب از گاهوارش خوشتر است دایه‎اش سیلاب و موجش مادر است
رودهـا از خـود نـه طغیـان می‎كنند آنـچه مـی‎گـوییم مـا آن مـی‎كـنند
بـِه كه بـرگردی بـه مـا بسپاریـش كـی تـو از مـا دوستـر مـی‎داریـش
موسی ـ علیه السلام ـ در خانه فرعون
فرعون در كاخ خود بود، و همسری به نام «آسیه» داشت(7) آنها فرزندی جز یك دختر (به نام اَنیسا) نداشتند، و او نیز به یك بیماری شدید و بی‎درمان «بَرَص»‌مبتلا بود، و همه طبیب‎های آن عصر از درمان آن درمانده شده بودند، فرعون در مورد شفای او به كاهنان متوسّل شده بود، كاهنان گفته بودند: «ای فرعون! ما پیش‎بینی می‎كنیم كه از درون این دریا انسانی به این كاخ گام می‎نهد كه اگر از آب دهانش را به بدن این دختر بیمار بمالند، شفا می‎یابد.»
فرعون و همسرش آسیه در انتظار چنین ماجرایی بودند كه ناگهان روزی در كنار رود نیل صندوقچه‎ای را دیدند كه امواج دریا آن را حركت می‎داد، به دستور فرعون بی‎درنگ آن صندوقچه را گرفتند و نزد فرعون آوردند، آسیه درِ صندوق را گشود، ناگاه چشمش به نوزادی نورانی افتاد، همان لحظه محبّت موسی ـ علیه السلام ـ در قلب آسیه جای گرفت.
وقتی كه فرعون نوزاد را دید، خشمگین شد و گفت: «چرا این پسر كشته نشده است؟!»
آسیه گفت: «این پسر از بچّه‎های این سال نیست، و تو فرمان داده‎ای كه پسرهای نوزاد این سال را بكشند، بگذار این كودك بماند.» در آیه 9 سوره قصص، این مطلب چنین آمده:
«همسر فرعون (آسیه) گفت او را نكشید شاید نور چشم من و شما شود، و برای ما مفید باشد و بتوانیم او را به عنوان پسر خود برگزینیم.»
انیسا دختر فرعون از آب دهان آن كودك به بدنش مالید و شفا یافت، آن كودك را به بغل گرفت و بوسید، اطرافیان فرعون به فرعون گفتند: «به گمان ما این كودك، همان است كه موجب واژگونی تخت و تاج تو خواهد شد، فرمان بده او را به دریا بیفكنند، فرعون چنین تصمیم گرفت، ولی آسیه نگذاشت و با به كار بردن انواع شیوه‎ها، كه شاید یكی از آنها شفای دخترش بود، از كشتن موسی جلوگیری نمود.
به هرحال مشیت نافذ پروردگار موجب شد كه این نوزاد در درون كاخ فرعون، مهمترین كانون خطر، پرورش یافت.(8)
مادر موسی به خواهر موسی گفت: «به دنبال صندوقچه برو و ماجرا را پی‎گیری كن.»
خواهر موسی ـ علیه السلام ـ دستور مادر را انجام داد و از فاصله دور به جستجو پرداخت، و از دور دید كه فرعونیان آن صندوقچه را از آب گرفتند، بسیار شاد شد كه برادر كوچكش از خطر آب نجات یافت.
طولی نكشید كه احساس كردند نوزاد گرسنه است و نیاز به شیر دارد، به دستور آسیه و فرعون، مأمورین به دنبال یافتن دایه حركت كردند، امّا عجیب اینكه چندین دایه آوردند، ولی نوزاد پستان هیچیك از آنها را نگرفت، مأمورین همچنان در جستجوی دایه بودند كه ناگهان در فاصله نه چندان دور به دختری برخورد كردند كه گفت: «من خانواده‎ای را می‎شناسم كه می‎توانند این كودك را شیر دهند و سرپرستی كنند.»
آن دختر، خواهر موسی بود، مأمورین كه او را نمی‎شناختند با راهنمایی او نزد مادر موسی ـ علیه السلام ـ رفتند و او را به كاخ فرعون آوردند تا به نوزاد شیر دهد، نوزاد را به او دادند، نوزاد با اشتیاق تمام، پستان او را گرفت و شیر خورد، همه حاضران خوشحال شدند، و به مادر موسی ـ علیه السلام ـ آفرین گفتند. از آن پس مادر موسی، موسی ـ علیه السلام ـ را به خانه‎اش برد و به او شیر داد. (یا به كاخ فرعون رفت و آمد می‎كرد و به موسی شیر می‎داد.)
به این ترتیب خداوند به وعده‎اش وفا كرد كه به مادر موسی ـ علیه السلام ـ فرموده بود: «او را به دریا بیفكن، ما او را به تو برمی‎گردانیم.»(9)

  • (1). در مورد نام خواهر موسی ـ علیه السلام ـ، دو قول است، بعضی گفته‎اند نام او مریم بود، و به گفته بعضی نام او كلثمه بود (مجمع البیان، ج 7، ص 242؛ بحارالانوار، ج 13، ص 55).
  • (2). مجمع البیان، ج 7، ص 241؛ بحارالانوار، ج 13، ص 54.
  • (3). قصص، 7.
  • (4). همان مدرك.
  • (5). بحارالانوار، ج 13، ص 54؛ مطابق بعضی از روایات، این نجّار همان «حزقیل» (یا حزبیل) بود كه همین حادثه موجب شد به موسی ـ علیه السلام ـ ایمان آورد، و بعدها به عنوان «مؤمن آل‎فرعون» شناخته گردید كه ایمان خود را پنهان می‎كرد. (بحارالانوار، ج 13، ص 163).
  • (6). قصص، 7.
  • (7). آسیه اصلاً از نژاد بنی‎اسرائیل، و از نوه‎های پیامبران بود، كه فرعون با او ازدواج كرد.
  • (8). اقتباس از بحارالانوار، ج 13، ص 54 و 55؛ مجمع البیان، ج 7، ص 241.
  • (9). چنانكه این مطلب، در آیه 13 قصص آمده است.