اهل بیت و قرآن

مقدّمه: مقصود از تفاسير روايى در اين نوشتار، سلسله تأليفاتى هستند كه با استناد به سخن معصوم(عليه السلام) در صدد فهم معانى قرآن بر آمده اند، خواه با اظهار نظرى از سوى مؤلف همراه باشند يا خير. اين تفاسير عموماً فراهم آمده از رواياتى مشتمل بر بيان شأن نزول، ناسخ و منسوخ، تأويل متشابهات، آيات نازل شده درباره اهل بيت(عليهم السلام) و دشمنان ايشان، نمونه عينى براى برخى آيات، نحوه قرائت، معناى واژگان قرآنى و برخى موارد ديگر است.
پيوند ميان قرآن و اهل بيت، پيوند ميان نور و بينايي است. نور وحي در ذات خود روشن و روشنگر است، امّا بهره گيري از آن، نياز به چشماني بصير و نافذ دارد و راهگذران طريق ديانت به ميزان بصيرت و بينايي خويش از آن سود می جويند.
تشیع مکتب پیروی و انس گیری با قرآن و اولیای معصوم الهی(علیهم السلام) است . همانان که پیوسته جدایی ناپذیر از قرآنند و علوم پایان نیافتنی کتاب خدا، به اراده پروردگار به آنان سپرده شده است . شیعه به دلایل فراوان قرآنی و روایی ، در دو بُعد، نهایت توجه به پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) و اهل بیت معصوم آن حضرت را وظیفة خود می شمرد: «تبعیت ورزیدن مطلق » و «محبت ورزی و مودّت ».
در شماره چهلم مجله کیهان اندیشه، مقاله ای درج گردیده بود با عنوان «بررسی گفتاری در تأویل و تفسیر» که اشکالاتی را درباره تأویل قرآن و برخی از تأویلات عرفانی مطرح می ساخت.هر چند که به نظر می رسید، جواب آن مسائل بر اهل فن روشن و مبرهن است، و نیازی به پاسخ و توضیح نیست، اما از آنجا که ممکن است برخی از مخاطبان نشریه، خواهان پاسخی در برابر آن پرسشها و ایرادها باشند، اینجانب لازم دانستم که نکاتی را یادآور شوم.
چكيده اين مقاله به بررسى ماهيت و قلمرو دانشى مى پردازد كه در قرآن كريم (در دو آيه 40 سوره نمل و 43 سوره رعد) بدان اشاره و از آن با عنوان «علم الكتاب» ياد شده است. شناخت منزلت انسان، آشنايى با استعدادها و توانايى هاى او و آشنايى با ماهيت و قلمرو علوم بندگان برگزيده خداوند، از مهم ترين اهداف اين تحقيق است.
گرچه ميان مفسران و قرآن پژوهان، در چگونگي کارايي روايات تفسيري و بهره مندي از آن در تفسير، گاه با تعابير به ظاهر ناسازگار روبرو هستيم، با اين حال، هيچ يک از مفسران، خود را از اين ميراث گرانقدر و يادگار بي همتاي اهل بيت(علیهم السلام) بي نياز ندانسته و هر يک به تناسب روش و ديدگاه خود، از آن بهره برده است. از اين رو چنين به نظر مي آيد که حفظ و نگهداري اين مجموع بي بديل و تلاش براي بهره گيري درست از آن، ضرورتي انکار ناپذير است.
خداوند متعال در جاى جاى قرآن از رسول گرامى اش به عنوان مفسّر و روشنگر كتاب خود ياد كرده و تبيين قرآن براى بشريّت را هدف, يا يكى از اهداف نزول آن بر شمرده, چنان كه فرموده: (و أنزلنا اليك الذّكر لتبيّن للنّاس مانزّل اليهم و لعلّهم يتفكّرون) نحل/44 و بر تو قرآن را نازل كرديم, تا براى مردم آنچه بر ايشان نازل شده است را روشن كنى و باشد كه انديشه كنند.1
یکی از مباحث بسیار مهم و باارزش در معارف دین مبین اسلام و مذهب نورانی تشیع، پیروی از اهل بیت عصمت و طهارت ـ علیهم السلام ـ در کنار پیروی از قرآن است؛ زیرا قرآن و عترت پیامبر اسلام ـ صلی اللّه علیه و آله ـ دو ودیعه الهی و دو گوهر گرانبهای به امانت گذاشته شده از سوی رسول خدا ـ صلی اللّه علیه و آله ـ هستند که تمسک به آن دو ، مایه حرکت، رشد، سعادت و تکامل انسان‌ها و جوامع بشری به حساب می‌آیند.
در اين بحث به نقش و جايگاه اهل‌بيت در تفسير قرآن پرداخته شده است. ابتدا واژگان كليدي بحث ، يعني واژه اهل‌بيت ، تفسير و علم تفسير تعريف شده است. سپس بحث‌هاي اصلي در چهار محور مورد توجه قرار گرفته است:
چکیده : احادیث معصومان علیهم السلام در تفسیر قرآن، نقش و جایگاهی مهمّ دارند. کلیات آن در برخی از آیات و احادیث بیان شده است. امّا مؤلف در این مقاله، سه کاربرد ویژه حدیث در تفسیر قرآن را تبیین می‏کند: