بسم الله الرحمن الرحیم
«قل هو الله احد؛ بگو که او خدای یکتا و یگانه است. الله الصمد؛ خدایی که کامل و از هر خلل و نیازی بیگانه است. لم یلد و لم یولد؛ نزاییده و زاییده نشده است. و لم یکن له کفواً احد؛ و نباشد با او همتا و همگونی».
اقبال لاهوری با الهام از آیه «قل هو الله احد» این چنین تفسیر می کند:
رستاخیز اندیشه ای که حضرت محمد(صلی الله علیه و آله و سلم) با صوراسرافیل تعالیم قرآنی، در کالبد مرده و ارواح منجمد مردم شبه جزیره ایجاد کرد؛ از اعراب، انسان هایی در خور ذکر و خواهان تعالی ساخت؛
زمینه و پیشینه اثر پذیری شاعران پارسی از قرآن و حدیث به آغاز پیدایی و زاد و ولد شعر فارسی؛ یعنی سده سوم(هـ.ق) باز می گردد، روزگاری که فرهنگ اسلام که برخاسته از قرآن و حدیث بود، سراسر ایران را فرا گرفته و در روح و جان ایرانیان ریشه دوانده و در خوی و خصلت آنان تبلور یافته بود و شاعران و ادیبان در سروده های خویش معانی و مبانی و معارف دلنشین قرآن و حدیث را در ایینه کلام خیال انگیز و هنرمندانه خویش به مشتاقان تقدیم می کرده اند تا هم به قداست و حرمت سروده و شعر خویش افزوده، هم نشانه خردورزی و دانشمندی آنان باشد.
مثنوی معنوی را می توان نوعی تفسیر خواند. زمینه فکری، سابقه تحصیلی و خانوادگی و موعظه ها و تذکرها و منبرهای مولانا همه مؤید این مطلب است؛ کثرت و تنوع اشارات قرآنی مولانا نیز این مطلب را اثبات می کند.
خواجه شمس الدین محمد شیرازی، یکی از بزرگترین غزل سریان ایران در سده هشتم هجری، در شیراز متولد شد. غزل های این شاعر پرآوازه که آیینه تمام نمای اندیشه های عرفانی اوست، در واقع نمیانگر مراحل سیر و سلوک او می باشد که در قالب نظم فراهم آمده است. وی در جوانی به آموختن قرآن و ادبیات عرب و علوم اسلامی پرداخت و گفته می شود در تفسیر و حکمت و ادب، متبحر بود.
علاّمه اقبال لاهوری در روز جمعه سوم ذیقعده 1294 هجری قمری، نهم نوامبر1877میلادی در شهر سیالکوت پاکستان به دنیا آمد. پدر وی از بازرگانان متدین بود. نیاکان اقبال از قبیله برهمنان کشمیر بودند که در قرن هفدهم، به دین مقدّس اسلام مشرف شدند. تحصیلات اقبال به رسم معمول زمان از آموختن قرآن دریکی از مساجد سیالکوت آغاز شد. اقبال همیشه تحت تأثیر این فرمان پدر واقع می شد که گفته بود: «وقتی قرآن تلاوت می کنی، فکر کن قرآن بر تو نازل شده است؛ یعنی مخاطب کلام خدا شده ای».
گاهشماری کوتاه از زندگی
در شهریور سال 1285در تبریز و از میان خانواده ای روحانی قدم به عرصه هستی نهاد. آغازین روزهای حضور او در خانواده، مقارن بود با ظهور قیام های انقلابی مشروطه خواهان به رهبری ستارخان و باقر خان.
او پس از اتمام تحصیلات ابتدایی در مکتب قریه خشگناب، روستای اجدادی اش، تحصیلات عربی را در مدرسه طالبیه تبریز به انجام رساند.
در سال 1300 با اتمام سیکل اول متوسطه در تبریز، جهت تکمیل تحصیلات مدرسه به دار الفنون وارد شد.
جلال الدین محمد بلخی ملقب به ملاّی رومی یا مولوی، مردی عارف و دانشمند بود که سراسر زندگی خود را در راه کسب معرفت و تهذیب نفس گذراند. او با اشعارش که در قالب غزل، رباعی و مثنوی سروده شده، با بیان حکایت ها و افسانه ها، رویدادهای تاریخی و مسایل عرفانی کوشیده است حقایق و معارف الهی را برای مردم بیان کند.
وقتی از تأثیر قرآن بر گویندگان بزرگ پارسی زبان سخن به میان می آید، نباید سطحی نگر و ساده اندیش بود و آن را به پاره ای اشارات شاعرانه ی آنان به قصص قرآنی و آیات مشهور، محصور کرد.
اشاره و تلمیح به قصه ی نوح یا ماجرای سلیمان و بلقیس یا داستان موسی و سرگذشت شگفت او یا اقتباس از آیاتی که ضرب المثل شده اند، نیاز چندانی به ممارست و مؤانست های طولانی با قرآن ندارد و هر کس، با هر مرام و عقیده ای که در این سرزمین و میان مسلمانان زندگی کرده باشد، تا این اندازه از قرآن کریم، آگاهی دارد.
