چكيده
مقوله اخلاق ازکهن ترين روزگاران، همپاى دلمشغولى هاى بسيار، درطول تاريخ دراز آهنگ تمدن انسانى، ذهن و ضمير آدمى را به خود مشغول داشته و درکارنامه علوم بشرى مکالمات و مجادلات بسيارى را به همراه داشته است.
چكيده
نوشتار حاضر به تحليل و داورى درباره الزامهاى اخلاقى و ديدگاه قرآن در اين رابطه مى پردازد و به صورت مشخص و فشرده محورهاى چندى را به بحث مى نشيند:
1. آيا قرآن به عنصر الزام به عنوان يک عنصر ضرورى در نظام اخلاقى اش مى نگرد يا خير؟
اهميت اخلاق
جامعترين آياتي که بيانگر مسائل زير بنائي اخلاق، از قبيل اهميت تهذيب نفس و مبادي اخلاقي است آيات سوره «الشمس» مي‌باشد. اين سوره، با چندين قسم به مهمترين مظاهر آفرينش آغاز مي‌شود. بر اهل نظر روشن است که قسمهاي مذکور قرآن کريم، هر چند معمولاً، در نظر اول ساده جلوه مي‌کند اما چون دقت شود روشن مي‌گردد که هم بيان کننده عظمت آن پديده‌ها و اموري است که به آنها سوگند خورده شده، و هم تاثيري است که‌اين پديده‌ها در نظام خلقت دارند.
قرآن کريم انسان را داراي چهار نفس معرفي نموده است يا به نظر فلاسفه مي توان گفت، نفس انسان يکي است ولي چهار جلوه و عمل از خود نشان ميدهد، مانند خورشيدي که از پشت شيشه چهار رنگي به چهار رنگ ديده مي شود ( چنانکه فلاسفه ميگويند «النفس في وحدته کل القوي» يعني نفس انسان با آنکه يکي است ولي تمام جلوه هاي قواي انساني از او صادر مي شود)؛ اسامي این چهار نفس به قرار ذيل است: 1- نفس ملهمه يا الهام کننده 2- نفس اماره 3- نفس لوامه 4- نفس مطمئنه؛
مقدمه
«وَ نَفْسٍ وَ مَا سَوّيها فَاَلْهَمَهَا فُجُورَهَا وَ تَقْويهَا قَدْ اَفْلَحَ مَنْ زَكّيهَا وَ قَدْ خَابَ مَن دَسّيهَا» (شمس: 7 ـ 10)
در مباحث گذشته، درباره اين آيات شريفه و نكته هايي كه از آن استفاده مي شود مطالبي بيان شد. اما دو سؤال اصلي وجود دارد كه آيه در مقام بيان آنها نيست. ممكن است بتوان از قراين يا به كمك آيات ديگر و يا وجوه عقلي، جواب آنها را به دست آورد:
اشاره
در شماره هاي پيش، مباحثي در زمينه اخلاق در قرآن، درتفسير آياتي از سوره شمس، از سلسله سخنراني‌هاي استاد مصباح به ساحت اهل معرفت ارائه گرديد. اينك ادامه اين سلسله مباحث را پي مي‌گيريم. معرفت
اشاره
در راستاي ارائه سلسله مباحث اخلاقي، تاكنون چند جلسه از اين سخنرانيها را به تحرير كشيده ايم. اينك دنباله اين مباحث از نظر خوانندگان عزيز مي گذرد.
خلاصه مباحث پيشين
در مباحث گذشته، نكته هايي در اطراف چند آيه از سوره والشمس به عرض برادران عزيز رسيد. بعضي از اين نكته ها با مسايل «فلسفه اخلاق» ارتباط پيدا مي كرد؛ مسايلي كه در محافل علمي و فلسفي دنيا، مورد بحث و گفتگوي فراواني است. از جمله شب گذشته عرض كردم كه اين تعبير شريف كه مي فرمايد: «قد افلح من زكيها» تزكيه روح و قلب، حقيقتي است كه خداي متعال آن را مدرك ارزش اخلاقي قرار مي دهد. با توجه به اين مطلب، موضع گيري اسلام در مقابل مكتب پوزيتويستي، اخلاق به طور كامل آشكار مي شود.
در قسمت اول اين مقاله، در رابطه با كلياتي از اخلاق در قرآن: تسويه نفس، نفس، اختيار از اصول موضوعه علم اخلاق، سرچشمه شبهه جبر، احساس مسؤوليت، و جايگاه اخلاق بحث شد اينك ادامه اين مجموعه از سخنرانيها را پي مي گيريم.
